Kiedy pełnomocnictwa nie udzielono bądź przekroczono jego zakres
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na sytuacje, w której osoba działająca jako pełnomocnik- nie jest (faktycznie) w ogóle umocowana do reprezentowania danej osoby lub jego umocowanie nie obejmuje dokonywanej czynności. Możemy mieć z taką sytuacją do czynienia m.in.:
- w razie wadliwego wydania pełnomocnictwa (np. brak wymaganej formy lub oświadczeń- np. dwóch członków zarządu),
- w razie oszustwa (tj. pełnomocnik tylko podaje się za przedstawiciela);
- nieskuteczności pełnomocnictwa w określonym zakresie (np. pełnomocnictwa do dokonania określonych czynności, z których część wymaga pełnomocnictwa w szczególnej formie);
- nie dysponuje pełnomocnictwem do danej czynności (szczególnym), które jest wymagane przy danej umowie (np. do sprzedaży przedsiębiorstwa, czy nieruchomości).
W takich sytuacjach, czynność podjęta przez rzekomego pełnomocnika (falsus procurator) jest tzw. czynnością prawną kulejącą (negotium claudicans), wymagającą dla swojej ważności potwierdzenia przez osobę do tego uprawnioną. Do tego czasu czynność prawna wiąże w pewnym stopniu strony – jej bezskuteczność jest zawieszona- do czasu zatwierdzenia lub zaprzeczenia czynności przez mocodawcę.
Wyjątkiem od tej zasady jest czynność podjęta bez umocowania przez agenta (w związku z umową agencyjną). Jeśli agent zawarł umowę bez umocowania lub przekraczając jego zakres, umowę uważa się za potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie nie zaprzeczy zawarciu umowy, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o podjęciu wadliwej czynności prawnej przez agenta.
Zgoda mocodawcy
Zgoda (rzekomego) mocodawcy może być wyrażona w dowolnej formie (nawet dorozumianej)- ustawodawca nie narzucił również żadnego terminu na jej wyrażenie. Druga strona umowy, chcąc wyklarować sytuację, może wyznaczyć tej osobie określony (odpowiednio długi) termin na akceptację umowy lub jej zaprzeczenie. W przypadku braku reakcji w wyznaczony terminie umowa(podobnie jak w przypadku sprzeciwu) staje się zupełnie bezskuteczna (niebyła) – druga strona umowy uwalnia się od zobowiązań z nią związanych.
POBIERZ WZÓR: Pełnomocnictwo szczególne
Jeśli mocodawca zatwierdzi czynność dokonaną przez rzekomego pełnomocnika (kiedy np. jego brak umocowania jest efektem pomyłki, a nie celowego działania)- zgoda ma skutek wsteczny aż do daty zawarcia danej umowy przez pełnomocnika (skutek ex tunc).
Czynność jednostronna (czyli nie wymagająca przyjęcia przez adresata- np. złożona wobec odpowiedniego organu publicznego) dokonana przez rzekomego pełnomocnika jest nieważna, chyba że osoba, wobec której złożył on oświadczenie woli godzi się na jego działanie bez umocowania. W takiej sytuacji stosuje się przepisy art. 103 kc – opisanego w paragrafach wcześniejszych. Brak zgody lub milczenie oznacza w tym wypadku nieważność jednostronnej czynności prawnej.
Skutki sprzeciwu mocodawcy w stosunku do osoby trzeciej
W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody (np. kosztów zawarcia umowy, czy kosztów związanych z nią – np. kredytu bankowego), którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu. Przepis ten wyłącza więc roszczenia odszkodowawcze strony, która wiedząc o błędnym umocowaniu dokonała danej czynności (np. licząc na późniejsze potwierdzenie przez mocodawcę).
Jeśli umowa zostanie potwierdzona przez (domniemanego) mocodawcę- pełnomocnik musi wydać mu wszystko to co otrzymał od drugiej strony- zgodnie z przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.