Wynajem mieszkania cudzoziemcowi - obawy wynajmujących
Powszechną obawą właścicieli nieruchomości jest to, że cudzoziemców ciężko dokładnie zweryfikować, sprawdzić o nich opinie czy zbadać ich wiarygodność czy być pewnym co do ich tożsamości. Pomijając osoby z polecenia nie ma pewności z kim nawiązuje się stosunek najmu lub komu użycza lokum. W przypadku zniszczeń czy porzucenia mieszkania nie będzie łatwo znaleźć najemców, nie mówiąc o skutecznym przeprowadzeniu jakiejś sprawy sądowej z ich udziałem.
Drugą problematyczną kwestią mogą być różnice kulturowe, kanony zachowań a także różne wzajemne oczekiwania, wynikające z dotychczasowych doświadczeń każdej ze stron, co może prowadzić do konfliktów między właścicielami a lokatorami.
Trzecią istotną obawą jest wypłacalność osób zamieszkujących (najemców). Jeśli kogoś stać dziś na wynajem mieszkania lub domu w cenach rynkowych może za jakiś czas wyczerpać swoje oszczędności, a potencjał zarobkowy w obcym kraju, bez znajomości języka nie jest duży. Im dłużej ludzie nie będą mogli wrócić w swoje strony, tym większe ryzyko takich sytuacji. Najem na cele mieszkalne podlega m.in. przepisom o ochronie praw lokatorów, które w wielu przypadkach ograniczają możliwość wypowiedzenia umowy przez właściciela a także utrudniają pozbycie się najemcy, nawet jeśli on nie płaci.
Przepisy chroniące lokatorów
Przepis art. 11 pkt 2-10 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego dokładnie wskazują w jakich sytuacjach właściciel może wypowiedzieć najem, m.in.:
“Nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, właściciel może wypowiedzieć stosunek prawny, jeżeli lokator: [...] jest w zwłoce z zapłatą czynszu, innych opłat za używanie lokalu lub opłat niezależnych od właściciela pobieranych przez właściciela tylko w przypadkach, gdy lokator nie ma zawartej umowy bezpośrednio z dostawcą mediów lub dostawcą usług, co najmniej za trzy pełne okresy płatności pomimo uprzedzenia go na piśmie o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenia dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności”
Oznacza to, że najemca może otrzymać wypowiedzenie mając czteromiesięczne lub dłuższe zaległości. Nie kończy to jednak problemu, gdyż jeśli lokator pomimo wypowiedzenia nie chce się wyprowadzić - pojawia się kwestia jego eksmisji. Pociąga to za sobą konieczność przeprowadzenia sprawy sądowej i uzyskanie wyroku nakazującego opróżnienie lokalu. To może ciągnąć się miesiącami albo i dłużej. Są też przypadki, gdy pomimo wyroku eksmisja nie będzie wykonana lub będzie odroczona w czasie.
Art. 16 Ustawy o ochronie praw lokatorów:
“Wyroków sądowych nakazujących opróżnienie lokalu nie wykonuje się w okresie od 1 listopada do 31 marca roku następnego włącznie, jeżeli osobie eksmitowanej nie wskazano lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie.”
Jest też szeroki katalog okoliczności, gdzie będzie przyznany lokal socjalny, który musi dostarczyć gmina, a z uwagi na brak zasobów komunalnych na przydział takiego lokalu można też czekać latami.
I oczywiście przepis ten ma zastosowanie również do najmu na rzecz osób krajowych, to jednak w przypadku uchodźców ryzyko utraty płynności finansowej, a tym samym brak możliwości bieżącego regulowania czynszu jest bardzo realne.
Najem okazjonalny
Przepisy najmu okazjonalnego, wskazane w Rozdziale 2a (art. 19a-19e) Ustawy o ochronie praw lokatorów ułatwiają możliwość skuteczniejszego pozbycia się niepłacącego najemcy, dzięki szybszej ścieżce eksmisji jaką daje akt notarialny “w którym najemca poddał się egzekucji i zobowiązał się do opróżnienia i wydania lokalu używanego na podstawie umowy najmu okazjonalnego lokalu w terminie wskazanym w żądaniu ..” (Art. 19a pkt. 2.1 cytowanej Ustawy).
Do umowy najmu okazjonalnego powinno zostać dołączone wskazanie przez najemcę innego lokalu, w którym będzie mógł zamieszkać w przypadku wykonania egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu. No i w przypadku obcokrajowców ich stały adres znajduje się w innym kraju (a w przypadku uchodźców nawet nie wiadomo, czy ten budynek fizycznie istnieje), gdzie polscy komornicy nie będą dokonywać przeprowadzki.
W przypadku braku osób bliskich lub znajomych, które jako właściciele mieszkań w Polsce mogłyby takie oświadczenie złożyć jest możliwość skorzystania z wynajęcia takiego adresu, jako oferowanej na rynku usługi, co ułatwia zawarcie umowy najmu okazjonalnego z obcokrajowcem.
Niestety, przepisy tarczy anty covidowej ograniczyły wykonywanie eksmisji i jeśli nie mamy do czynienia z przemocą domową, taka eksmisja nie będzie wykonana wbrew woli lokatora. Są to jednak przepisy przejściowe, które mogą w każdej chwili zostać uchylone, a wtedy umowy najmu okazjonalnego będą skuteczniej chroniły właścicieli.
Najem w celu krótkotrwałego zakwaterowania
W sytuacji uchodźców, szczególnie gdy zakładają szybki powrót po zakończeniu działań wojennych, może być zawarta umowa na krótki okres np. 1-3 miesięcy. Zmiana dotyczy celu umowy, który nie jest “celem mieszkalnym”, a najmem “w celu krótkotrwałego zakwaterowania”, co powinno zostać precyzyjnie określone w umowie. W takim przypadku najemca nie będzie lokatorem i nie będzie podlegać Ustawie o ochronie praw lokatorów. Jednak w przypadku najmu krótkoterminowego może pojawić się kwestia związana z podatkiem VAT. Warto tą opcję odrębnie skonsultować.
Użyczenie mieszkania lub domu
Chcąc udostępnić mieszkanie lub dom uchodźcom bez zapłaty możemy skorzystać z instytucji użyczenia. Umowa użyczenia opisana w Kodeksie Cywilnym (Art. 710 - 719) pozwala nieodpłatnie korzystać ze wskazanej rzeczy np. domu czy mieszkania.
“Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.” (Art. 710 Kodeksu cywilnego)
Może być zawarta zarówno na czas nieokreślony, jak i określony i nie musi mieć formy pisemnej, ale warto by miała, gdyż jeśli chcemy zastrzec przyczyny umożliwiające jej wypowiedzenie muszą być określone w umowie.
Główną cechą umowy użyczenia jest brak odpłatności. Użytkownik pokrywać może jedynie bieżące koszty wynikające z użytkowania rzeczy, czyli opłaty na rzecz wspólnoty, opłaty za media, drobne naprawy (takie, które są niezbędne, by utrzymać nieruchomość w stanie niepogorszonym).
“Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.” (Art. 713 Kodeksu cywilnego)
W przypadku osób niespokrewnionych użytkownik może zostać obciążony zapłatą podatku dochodowego.
Inne kwestie związane z zawieraniem umów z obcokrajowcem
Zarówno umowa najmu zawarta na czas oznaczony do jednego roku, jak i umowa użyczenia nie muszą być zawarte na piśmie. Jednak lepiej, aby były gdyż są wtedy jasno określone warunki i zobowiązania stron. Umowa najmu okazjonalnego musi być zawarta na piśmie.
Aby uniknąć nieporozumień, szczególnie w przypadku gdy strony posługują się różnymi językami warto umożliwić drugiej stronie przetłumaczenie umowy dostarczając draft z wyprzedzeniem lub zabezpieczyć wersję przetłumaczoną. W przypadku umowy sporządzonej w dwóch językach - warto wskazać, która wersja jest wiążąca. Warto też zadbać o wskazanie właściwości sądu rozstrzygającego w przypadku sporu.
W przypadku wątpliwości warto skorzystać z usług profesjonalistów: doradców podatkowych, prawników, pośredników w obrocie nieruchomościami, którzy pomogą dokonać wyboru właściwej opcji i pomogą w zawarciu bezpieczniejszej umowy.
Agata Stradomska, menedżer agencji nieruchomości