Jest to więc umowa konsensualna, opierająca się na zgodnym oświadczeniu przynajmniej dwóch osób – dającego i biorącego pożyczkę. Elementem niezbędnym stosunku prawnego pożyczki jest ponadto określenie przedmiotu pożyczki oraz wydanie przedmiotu pożyczki (wynika to wprost z użycia określenia „zwrócić”). Dowód wydania przedmiotu pożyczki obciąża pożyczkodawcę, który może posługiwać się wszelkimi środkami dowodowymi. Przy czym roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.
Umowa pożyczki może być zawarta w dowolnej formie (ustnej, pisemnej, w formie aktu notarialnego, także przez czynności konkludentne) bez względu na wartość pieniężną umowy.
Umowa może mieć charakter odpłatny (jeśli pożyczkodawca zastrzega odsetki za korzystanie z pieniędzy) albo charakter nieodpłatny (zwrot nominalnej kwoty).
Przedmiotem umowy może być pieniądz wyrażony w dowolnej walucie, pozostającej w obiegu. W przypadku pożyczki w walucie obcej – w razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata jest dokonana. Strony umowy pożyczki mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości (np. klauzula indeksowa waluty obcej, złota czy innego surowca).
Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Jeśli przedmiotem umowy pożyczki są rzeczy to dający pożyczkę jest odpowiedzialny za wady wydanych rzeczy. Zgodnie z ogólną zasadą dający pożyczkę powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, chyba że co innego wskazują odpowiednie przepisy, umowa lub okoliczności, w tym charakter zobowiązania. Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć.
Zobacz: Pełnomocnictwo procesowe w postępowaniu cywilnym
Należy również pamiętać, że umowa pożyczki podlega opłacie skarbowej, jeżeli dotyczy w momencie jej zawarcia rzeczy znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy pożyczki – bez względu na termin wydania przedmiotu pożyczki.