Klauzule abuzywne są to takie postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.
Przykłady takich klauzul można znaleźć między innymi w art. 3853 Kodeksu Cywilnego. Są to między innymi klauzule stawiające jako warunek odstąpienia od umowy zapłacenie kary, przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy lub wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
Dużo większą liczba takich postanowień umownych, które zostają uznane za niedozwolone można znaleźć w rejestrze klauzul niedozwolonych, gdzie są wpisywane na mocy prawomocnego wyroku Sądu UOKIK. Można je znaleźć między innymi na stronie internetowej UOKiK
Istotą niedozwolonej klauzuli umownej poza tym, iż kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy, jest fakt, iż nie wiąże konsumenta, a zatem nie ma on obowiązku stosowania się do jej postanowień.
Dla konsumentów kwalifikacja danego postanowienia jako niedozwolonego postanowienia umownego jest najprostsza w przypadku, gdy postanowienie w sposób precyzyjny wypełnia znamiona okoliczności opisanych w art. 3853 Kodeksu Cywilnego, lub odpowiada jednemu z niedozwolonych zapisów wpisanych do rejestru. Nie zawsze jednak przychyli się do tego przedsiębiorca.
Zobacz również: Klauzule niedozwolone
Konsument, który ma wątpliwości co do tego, że umowa, którą przedstawia mu do podpisania przedsiębiorca, zawiera postanowienie niedozwolone, powinien zwrócić przedsiębiorcy uwagę na ten fakt. W przypadku, gdy przedsiębiorca nie wyraża zgody na zmianę kwestionowanych punktów kontraktu, zwykle bez uciekania się do zmiany kontrahenta albo środków prawnych trudno nam będzie go przekonać. Musimy przy tym pamiętać, iż za klauzule niedozwolone uznaje się takie postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie. Podobnie jeżeli przedsiębiorca będzie uważał za wiążące konsumenta klauzule niedozwolone zawarte w już podpisanej umowie.
W takim wypadku należy zwrócić się do sądu powszechnego o uznanie danego postanowienia za niewiążące.
Na przykład, jeżeli w warunkach umowy znajduje się postanowienie pozbawiające wyłącznie konsumenta prawa do odstąpienia od umowy a my chcemy od niej odstąpić, to możemy powołać się na niedozwolony (a zatem niewiążący) charakter postanowienia umownego i jeżeli przedsiębiorca nie uwzględni naszych racji, dochodzić swych roszczeń sądownie.
Możemy przy tym skorzystać z pomocy miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów lub jednej z finansowanych z budżetu Państwa organizacji konsumenckich.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadza kontrole wzorców stosowanych przez przedsiębiorców w umowach z konsumentami i jeśli, jego zdaniem, trafił na niedozwoloną klauzulę kieruje pozew do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Prawo składania pozwów do SOKiK przysługuje również miejskim (powiatowym) rzecznikom konsumentów, a także organizacjom pozarządowym oraz konsumentom. Od momentu wpisania do Rejestru klauzul niedozwolonych postanowienia umowne uznane prawomocnym wyrokiem SOKiK za niedozwolone stosowanie ich w obrocie z konsumentami staje się zakazane.
Zobacz również: Krzywdzące umowy operatorów komórkowych
W ostatnich miesiącach dość powszechny stał się temat klauzul umownych zawieranych w umowach przez operatorów sieć komórkowych.
28 kwietnia 2010 roku Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niezgodny z prawem zapis, który pozwala operatorowi rozwiązać z klientem umowę ze skutkiem natychmiastowym, bez zachowania okresu wypowiedzenia, w przypadku, gdy abonent zalega z płatnościami. Ponadto operator komórkowy nie może zawiesić świadczenia usług telekomunikacyjnych bez odszkodowania w przypadku nieuregulowania przez abonenta rachunków za świadczenie usług telekomunikacyjnych. Przedsiębiorca, będący operatorem powinien najpierw zawiadomić abonenta o zaległościach, wysyłając jednocześnie do zapłaty i wyznaczyć dodatkowy termin na spłatę zobowiązań. Dopiero w chwili, gdy tego rodzaju ostrzeżenie nie odniesie skutku, operator będzie mógł zgodnie z prawem rozwiązać umowę z nierzetelnym konsumentem.
Niedozwoloną klauzulą są także postanowienia, w myśl których operator może według własnej woli rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym, bez zachowania wypowiedzenia. To samo dotyczy postanowień które dają operatorowi możliwość zawieszenia świadczenia usług bez odszkodowania w przypadku działania klienta na jego szkodę lub korzystania z usługi niezgodnie z prawem lub umową.
Niedozwolony jest także zapis dający operatorowi prawo do naliczania opłat związanych zpowiadamianiem abonenta o istniejących zaległościach w opłatach, ustawowych odsetek karnych, oraz kosztów za ponowne przyłączenie.
Zobacz także: Niedozwolone praktyki na rynku telefonii komórkowej
Ponadto niewiążące jest klauzula umożliwiająca operatorowi jednostronne i bez zachowania okresu wypowiedzenia rozwiązanie umowy w przypadku, gdy zastosowana przez operatora technologia nie pozwoli na osiągnięcie w lokalu wymaganych parametrów łącza telekomunikacyjnego lub gdy parametry te ulegną, z przyczyn niezależnych od operatora, pogorszeniu.
SOKiK uznał za niewiążącą także klauzulę dającą operatorowi możliwość uwzględniania w bieżącym rachunku opłat za wykonane usługi telekomunikacyjne także tych opłat, które nie zostały uwzględnione w rachunkach za poprzednie okresy rozliczeniowe. Klauzula taka daje operatorowi dużą dowolność w zakresie przenoszenia opłat do innego okresu rozliczeniowego i powoduje rażącą nierówność stron.
Podpisując umowę warto pamiętać o jednym z podstawowych uprawnień konsumentów jakim jest prawo do rzetelnej informacji ze strony przedsiębiorcy i prosić go o wyjaśnienie postanowień niezrozumiałych oraz budzących wątpliwości.