Praktyka banków
W ostatnim czasie wielu pracodawców otrzymuje od instytucji kredytowych, w szczególności banków, wnioski o potrącanie z wynagrodzenia pracownika, będącego dłużnikiem banku, rat kredytu i wpłacania ich bezpośrednio na rachunek kredytodawcy. Do pism takich dołączane są „dyspozycje”, w treści których pracownik „zgodnie z art. 91 kp wyraża zgodę na potrącenie należności wobec banku”. Czy pracodawca ma obowiązek realizowania takich wniosków?
Zasady kodeksowe
Zgodnie z art. 91 Kodeksu pracy należności inne niż sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych, zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, porządkowe kary pieniężne, nienależne kwoty za okres nieobecności w pracy mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.
Dotyczy to zarówno wierzytelności pracodawcy wobec pracownika, jak i wierzytelności osób trzecich. Przepisy prawa nie wprowadzają, po dwoma wyjątkami, obowiązku pracodawcy co do dokonywania takich potrąceń.
Zadaj pytanie: Forum prawników
Związki zawodowe uprzywilejowane
Wyjątkiem tym jest obowiązek pobrania przez pracodawcę składki związkowej zadeklarowane przez pracownika, na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą pracownika.
Pobraną składkę pracodawca zobowiązany jest bezzwłocznie wpłacić na rachunek związku (art. 331 ustawy o związkach zawodowych). Uchylanie się od tego obowiązku stanowi zaś wykroczenie zagrożone karą grzywny albo ograniczenia wolności, a do tego może rodzić odpowiedzialność cywilna wobec związku zawodowego.
Dobra sytuacja PKPZ i SKOK
Uprzywilejowane w zakresie potrąceń są także Pracownicze Kasy Zapomogowo Pożyczkowe (PKPZ) oraz Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK). Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy z dnia 19 grudnia 1992 r. (Dz. U. Nr 100 z 1992 r., poz. 502 ze zm.), określającym m.in. obowiązki pracodawców w zakresie działalności kas, pracodawca świadczy pomoc PKZP i SKOK w szczególności w zakresie dokonania na rzecz PKZP i SKOK potrąceń w listach płac, listach wypłat i zasiłków chorobowych i zasiłków wychowawczych, wpisowego, wkładów miesięcznych i rat i pożyczek, przy czym szczegółowe warunki świadczenia tej pomocy określa stosowna umowa zawarta między pracodawcą a PKZP lub SKOK.
Charakter potrąceń dobrowolnych
W związku z tym, że przepisy prawa nie nakładają na pracodawcę obowiązku dokonania potrąceń innych niż wyżej wskazane, pracodawca wyłącznie wg własnego uznania może dokonywać takich potrąceń. W przypadku podjęcia przez pracodawcę takiej decyzji dochodzi do zawarcia swojego rodzaju „umowy o potrącanie”. Przyjmuje się, że umowa taka, a zatem zgoda na potrącenia wierzytelności osób trzecich, może być w każdej chwili rozwiązana, także jednostronnie przez pracownika, bez podawania żadnego uzasadnienia.
Pracodawca nie ma obowiązku dokonywania potrącenia z wynagrodzenia pracownika na rzecz banku, nawet gdy ten wyrazi na to zgodę.
Kiedy potrącenia dobrowolne są niedopuszczalne?
Pracodawca, który dokonuje potrąceń, i wpłaca część wynagrodzenia na rachunek osoby trzeciej, ponosi koszty takich operacji bankowych i jego obciąża ryzyko z tym związane. Oznacza to w pewnym sensie, że pracodawca staje się instytucja kasową, na własny koszt wyręczającą pracownika z jego obowiązków wobec banków. Większości pracodawców taka pozycja z pewnością nie odpowiada.
Zobacz również serwis: Umowy finansowe
Podobne podejście zostało zaprezentowane przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Szczecinie w listopadzie 2007. Organ ten uznał mianowicie, że urząd gminy, dysponujący środkami publicznymi, nie może „świadczyć pracownikom urzędu finansowych usług rozliczeniowych”, czyli dokonywać za ich zgodą potrąceń wynagrodzeń na rzecz osób trzecich, albowiem „usługi rozliczeniowe dla ludności są świadczone odpłatnie przez wyspecjalizowane instytucje finansowe, w tym banki”. Oznacza to, że w sektorze finansów publicznych nawet zgoda pracownika i pracodawcy nie wystarczy do dokonywania potrąceń.
Bez obowiązku i sankcji
W konsekwencji należy uznać, że pracodawcy nie mają prawnego obowiązku dokonywania potrąceń na rzecz banków i nie mogą ponosić z tego tytułu żądnej sankcji. Banki i inne instytucje kredytowe są oczywiście świadome tej okoliczności, jednak to, że stale podejmują próby nakładania pracodawców do potrąceń wskazują na pewną skuteczność tych działań. Gdyby wszak pracodawcy nie reagowali na te wnioski, banki już dawno zaprzestały by tych praktyk i uruchamiały inne zabezpieczenia udzielonych pożyczek.
Gdyby jednak pracodawca zamierzał uwzględnić taki wniosek banku, to rozważenia wymaga skuteczność prawna takiej „dyspozycji na podstawie art. 91 kp”. Autor ma poważne wątpliwości co do prawnej skuteczności tych dokumentów, jednak jest to zagadnienie wymagające oddzielnej analizy.
Zobacz również serwis: Praca