Odsetki maksymalne
W dniu 20 lutego 2006 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która wprowadziła do Kodeksu cywilnego pojęcie tzw. odsetek maksymalnych. Dodany wówczas do Kodeksu cywilnego art. 359 § 2¹ stanowi, że maksymalna wysokość odsetek w stosunku rocznym nie może przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Stopa kredytu lombardowego wynosi 5,0%, a zatem aktualna wysokość odsetek maksymalnych nie może przekroczyć 20% w stosunku rocznym. W przypadku gdyby okazało się jednak, że strony określiły w umowie pożyczki oprocentowanie w wysokości przewyższającej 20% w stosunku rocznym, pożyczkodawcy i tak przysługiwałoby roszczenie o wypłatę odsetek jedynie do wysokości odsetek maksymalnych. Zabieg ten miał na celu wyeliminowanie możliwość zastrzegania przez strony w pożyczkach odsetek nadmiernie wygórowanych tzw. lichwiarskich. Do dnia 20 lutego 2006 r. Kodeks cywilny nie określał maksymalnej stopy odsetek, a postanowienia przewidujące nadmierne odsetki uznawano za nieważne ze względu na ich sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kodeksu cywilnego).
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Odsetki za opóźnienie
Czy jednak odsetki maksymalne mają również zastosowanie do odsetek za opóźnienie w terminie zwrotu pożyczki (odsetek karnych)? Czy jednak w tym przypadku możliwe jest określenie odsetek w wysokości przewyższającej wysokość odsetek maksymalnych?
Należy zwrócić uwagę, że zarówno w doktrynie prawa jak i w orzecznictwie nie wypracowano jednolitej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Nie wdając się w szczegóły dyskusji na ten temat, stwierdzić należy, że odsetki maksymalne dotyczą odsetek wynikających bezpośrednio z treści czynności prawnej, a więc np. z umowy pożyczki. Takie ograniczenie nie dotyczy jednak odsetek karnych albowiem tego rodzaju odsetki mają bezpośrednie źródło w przepisie ustawy, to jest w treści art. 481 Kodeksu cywilnego. Posługując się wykładnią językową stwierdzić należy, że ograniczenie możliwości określenia wysokości odsetek do wysokości odsetek maksymalnych (art. 359 § 2¹ kodeksu cywilnego) nie ma zastosowania do odsetek karnych za opóźnienie (art. 481 § 2 kodeksu cywilnego). Za taką interpretacja przemawia również charakter tych odsetek, które mają dyscyplinować pożyczkobiorcę w terminowym zwrocie przedmiotu umowy i stanowią formę odszkodowania dla pożyczkodawcy za to, że nie może dysponować swoimi pieniędzmi.
Zobacz również serwis: Konsument i umowy
Nie oznacza to oczywiście, że ich wysokość może być kształtowana przez strony umowy pożyczki w sposób dowolny. Ograniczenie w tym zakresie przewiduje nadal art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego, który umożliwia przeprowadzenie dowodu, iż zastrzeżenie odsetek karnych w wysokości wyższej niż wysokość odsetek maksymalnych jest sprzeczna, w konkretnej sytuacji, z zasadami współżycia społecznego. Wówczas postanowienia umowy mogą zostać uznane za nieważne co do nadwyżki korzyści majątkowych ponad granicę określoną w omawianych przepisach.