Przez umowę dożywocia właściciel nieruchomości zobowiązuje się do przeniesienia jej własności na nabywcę, natomiast nabywca do zapewnienia dożywotnikowi (tj. zbywcy bądź osobie mu bliskiej) dożywotniego utrzymania. Ze względu na długość życia i potrzeby zbywającego własność umowa ta w pełni posiada cechy losowości.
Przedmiot umowy może dotyczyć przeniesienia własności każdej nieruchomości. Może to być zarówno budynek lub lokal stanowiący odrębny od gruntu przedmiot własności , sam udział we współwłasności nieruchomości czy też prawo użytkowania wieczystego.
Przedmiotem umowy nie może być zaś spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, zarówno mieszkalnego i użytkowego, ponieważ jest ograniczonym prawem rzeczowym.
W charakterze dożywotnika, czyli podmiotu zbywającego nieruchomość, może wystąpić jedynie osoba fizyczna. W stosunku do niej druga strona umowy zobowiązuje się do wykonywania względem niej pieczy i utrzymania. Przede wszystkim ma obowiązek przyjąć ją jako domownika, dostarczyć wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału. W razie choroby powinna zapewnić odpowiednią pomoc i pielęgnację. Do jej obowiązków należeć także będzie sprawienie własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu miejscowym zwyczajom.
Zawarta umowa dożywocia może w bardziej szczegółowy sposób określić zakres obowiązków nabywającego własność. Ważne jest przy tym, by dożywotnik nie musiał poszukiwać innych środków utrzymania.
Czy nabycie nieruchomości w drodze dożywocia powoduje konieczność zapłaty podatku PIT?
Dożywocie nie musi być ustanowione tylko na rzecz dotychczasowego właściciela nieruchomości, lecz również na rzecz zbywcy i bliskiej mu osoby bądź tylko dla jej samej. Podkreślić należy, że za osobę bliską uważa się nie tylko krewnego czy też powinowatego, o których mowa w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, lecz także osobę, z którą zbywca pozostaje w ścisłych stosunkach osobistych mających trwały charakter (np. konkubinat).
Właściciel nieruchomości, na której ustanowiono prawo dożywocia, może w każdej chwili rozporządzić swoim prawem własności. Ustanowione prawo dożywocia przejdzie w takim wypadku na następnego właściciela, który odpowiedzialny będzie za dotychczasowe zobowiązania zbywcy względem dożywotnika.
Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.
Podkreślić należy, że prawo dożywocia nie musi być uwzględnione w Księdze Wieczystej.
Umowa dożywocia zawierana jest przed notariuszem. Inne zawarcie umowy będzie z mocy prawa bezwzględnie nieważne. Wysokość taksy notarialnej zależeć będzie od wartości umowy.
Gdy między dożywotnikiem a zobowiązanym wytworzą się akie stosunki, że nie można wymagać od nich, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej ze stron zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. W wyjątkowych wypadkach sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.
Osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny. Uprawnienie to przysługuje bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz bez względu na czas zawarcia umowy. Uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej umowy.
Umowa ta uregulowana została w art. 908-916 Kodeksu cywilnego.