Wybór OFE nie jest łatwym zadaniem i powinna go poprzedzić co najmniej dokładna analiza wybranych zmiennych. Od naszych starań w tym zakresie będzie również zależeć wysokość otrzymywanej na starość emerytury. Emerytura, szczególnie dla zaczynających pracę jest czymś bardzo odległym, należy jednak pamiętać, że jej wartość jest uzależniona od wyników inwestycyjnych osiąganych w ciągu całego długiego okresu oszczędzania. Dlatego od początku okresu oszczędzania trzeba zadbać o swoją przyszłość.
Zobacz: OFE
II filar
II filar systemu emerytalnego posiada charakter funduszowy, tzn. otwarty fundusz emerytalny (OFE), którego jesteśmy członkiem, jest zakładany i zarządzany przez powszechne towarzystwo emerytalne (PTE). Jedno PTE zarządza jednym OFE. Na OFE składają się jednostki rozrachunkowe pochodzące z wpłaconych środków, które należą do członków funduszu. Wyniki inwestycyjne osiągane przez OFE są uzależnione od zarządzającego, czyli PTE, dlatego przy wyborze funduszu analizujemy informacje dotyczące powszechnego towarzystwa emerytalne i wyniki poszczególnych otwartych funduszy emerytalnych.
Można tutaj wskazać kilka podstawowych kryteriów wyboru, którymi będą kolejno:
- wyniki inwestycyjne (wyniki osiągnięte przez zarządzających OFE),
- opłaty (koszty ponoszone przez członków OFE),
- akcjonariat (struktura właścicielska PTE),
- kapitały własne (środki należące do PTE),
- strategia inwestycyjna (założenia dotyczące sposobu inwestowania aktywów OFE).
Zobacz serwis: Ubezpieczenia społeczne
Po pierwsze wyniki inwestycyjne
Wyniki inwestycyjne są bez wątpienia najważniejszym kryterium wyboru OFE. To one będą miały bezpośredni wpływ na wysokość emerytury. Choć wyniki OFE są podawane na bieżąco a ponadto raz na pół roku Komisja Nadzoru Finansowego prezentuje oficjalny wskaźnik zyskowności inwestycji funduszy, to jednak wskazanie najlepszego OFE nie jest zadaniem prostym. Przede wszystkim wyniki, które mogą podlegać analizie są danymi historycznymi. Wyrokowanie na ich podstawie o przyszłej stopie zwrotu jest obarczone niepewnością, dlatego należy do tego podchodzić z dużą ostrożnością, analizując je odpowiednio długim okresie, co najmniej powyżej jednego roku.
Polski rynek kapitałowy jest dosyć płytki. Oznacza to, że w obrocie jest stosunkowo mało papierów wartościowych (wiele z papierów wartościowych znajduje się w portfelach inwestorów i nie są w obrocie). Ponadto wartość wszystkich papierów wartościowych emitowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w porównaniu z innymi giełdami jest póki co dosyć niewielka. Wspomniane uwarunkowania powodują, że tak potężni inwestorzy jak fundusze emerytalne zmuszeni są stosować strategię buy & hold (kupuj i trzymaj). Ta pewnego rodzaju inercja sprawia, że stan teraźniejszy w dużej mierze zależy od decyzji inwestycyjnych np. sprzed pół roku. Jak zatem na podstawie danych historycznych ocenić, który OFE będzie w czołówce?
Zobacz serwis: Emerytury
W tym celu trzeba odróżnić dwa sposoby inwestowania:
- dynamiczne i agresywne odznaczające się częstą zmianą instrumentów finansowych w portfelu;
- statyczne z niewielkimi zmianami instrumentów finansowych w portfelu.
W pierwszym przypadku można oczekiwać dużej zmiany wartości jednostki rozrachunkowej w obie strony (na korzyść i na niekorzyść). Trzeba też pamiętać, że duży wzrost w ostatnim czasie wcale nie wskazuje na utrzymanie się tego trendu w przyszłości. Taką strategię mogą stosować jedynie mniejsze OFE, co wynika z ze względnej łatwości w zarządzaniu małym funduszem.
Jeżeli decydujemy się na taki, aktywny fundusz to należy pamiętać, że uzyskanie dobrych wyników wymaga od członka OFE bieżącego monitorowania sytuacji na rynku funduszy i osiąganych przez nie wyników inwestycyjnych. Jeżeli dodatkowo zdecydujemy się często zmieniać fundusz to pojawiają się ponadto koszty transferu (opłata za zmianę funduszu – jeżeli nastąpiła przed upływem 24 miesięcy – por. dalsze treści.
Zobacz: Czy pieniądze w OFE są waloryzowane?
W drugim przypadku, nie można z pewnością liczyć na nagłe wzrosty, jest jednak duże prawdopodobieństwo, że wartość jednostki będzie stabilnie rosnąć, choć mogą być to niższe wzrosty. Warto jednakże sprawdzić, czy ten wzrost nie jest zbyt powolny w porównaniu z całym rynkiem otwartych funduszy emerytalnych. Należy pamiętać, że różnice w efektywności inwestycji OFE są zaskakujące nawet dla specjalistów. Trzeba pamiętać, że członkostwo w najgorszym OFE przez cały okres opłacania składek będzie miało bardzo istotny wpływ na wysokość emerytury.
Obecnie ze względu na wielkość aktywów OFE coraz mniej spośród nich może sobie pozwolić na agresywną politykę inwestycyjną, dlatego przeważają statyczne portfele, których skład zmienia się dosyć powoli. Chociaż i tutaj zdarzają się wahania to jednak są one rozłożone w czasie.
Po drugie opłaty
Fundusz od swoich aktualnych członków pobiera trzy rodzaje opłat:
- opłatę od składki;
- opłatę za zarządzanie;
- opłatę za wcześniejszą zmianę funduszu (przed upływem 24 miesięcy).
Opłata od składki jest pobierana w momencie przekazania składki na indywidualny rachunek w OFE. Wielkość tej opłaty odczuwa się bardzo wyraźnie, ponieważ przy opłacie rzędu 8% nasze konto w przypadku składki o wartości 100 zł powiększone zostanie o 92 zł. Dlatego opłata ta była przedmiotem konkurencji wśród OFE. Faktem jest, że im niższa jest ta opłata tym lepiej dla członka OFE jednak w długim okresie będzie miała ona marginalne znaczenie w porównaniu z opłatą za zarządzanie. Wysokość opłaty od składki jest limitowana. Ten limit wynosi obecnie (2008 r.) 7% i będzie się zmniejszał sukcesywnie do 3,5% w 2014 r. Istnieją OFE, które w ramach tzw. programów lojalnościowych (tj. im dłużej jesteś naszym członkiem tym mniej płacisz) stosują system zniżek opłaty od składki. Zniżka zwiększa się wraz z wydłużaniem się naszego stażu w danym funduszu. Trzeba pamiętać, że takie zniżki za lojalność traci się bezpowrotnie w przypadku zmiany funduszu.
Zobacz: Czy można zmienić OFE?
Opłata za zarządzanie jest pobierana ze zgromadzonych środków w OFE i maksymalnie może osiągnąć wysokość 0,045% aktywów netto funduszu w skali miesiąca. Wskaźnik ten maleje w niewielkim zakresie wraz ze zwiększaniem się wielkości aktywów OFE. Ponieważ opłata jest ustalona procentowo, dlatego im większa wielkość aktywów tym wyższa bezwzględna opłata. Prognozuje się, że w 2040 roku opłata ta będzie stanowić ponad 70% przychodów towarzystwa. Wysokość opłaty od składki we wszystkich funduszach jest na tym samym maksymalnym poziomie.
Opłata karna związana ze zmianą OFE przed upływem 24 miesięcy jest taka sama dla wszystkich i wynosi 160 zł jeżeli członkostwo trwało krócej niż 1 rok oraz 80 zł, jeżeli członkostwo w dotychczasowym funduszu trwało dłużej niż 1 rok i krócej niż 2 lata. Opłatę tą wpłaca się na wskazane przez PTE konto bankowe. Po upływie 24 miesięcy nie mogą by pobierane żadne opłaty związane ze zmianą funduszu.
Zobacz: Czy ZUS informuje o składkach w OFE?
Po trzecie akcjonariat
Akcjonariat pokazuje nam strukturę właścicielską PTE. Może ona mieć wpływ na funkcjonowanie OFE oraz jego wyniki inwestycyjne. Zakładać bowiem należy, że jeżeli PTE tworzy instytucja o dużym doświadczeniu na rynku finansowym (np. bank, towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub zakład ubezpieczeń), to wówczas większe jest prawdopodobieństwo osiągnięcia dobrego wyniku w inwestowaniu naszych środków emerytalnych. Instytucja finansowa obecna na rynku od dłuższego czasu posiada również odpowiednie know-how, czyli wiedzę jak prowadzić dane przedsięwzięcie oraz ma doświadczenie w tworzeniu nowych struktur. Dlatego w pierwszym okresie funkcjonowania II filara znaczną uwagę przywiązywano do akcjonariatu PTE.
Jednak przykład Polski pokazał, że nie zawsze doświadczenie akcjonariuszy na rynku finansowym przekłada się na funkcjonowanie i wyniki towarzystwa zarządzającego funduszem. Dlatego z pewnością nie należy tego kryterium traktować jako podstawowego i wyłącznego przy wyborze OFE. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że w przypadku inwestowania poza granicami Polski, akcjonariusz mający doświadczenie w zagranicznych operacjach może służyć nieocenioną pomocą, zwłaszcza w zakresie analizy obcego rynku oraz w sprawnym dokonywaniu transakcji. Ponadto doświadczenie w zakresie usług finansowych może wpłynąć na wyższy standard obsługi klientów – członków danego OFE.
Po czwarte kapitały własne
Kapitały własne to fundusze należące do PTE, które mogą zostać wykorzystane w sytuacji niedoboru, czyli wówczas, kiedy fundusz emerytalny uzyskał wyniki gorsze od minimalnej wymaganej stopy zwrotu. Stanowi to pewną, choć nie jedyną, gwarancję osiągania wyników nie odbiegających znacząco od pozostałych OFE. Trudno jednak uznać kapitały własne towarzystwa za gwarancje, w przypadku gdy największa dotychczasowa dopłata w związku z nieosiągnięciem minimalnej wymaganej stopy zwrotu wyniosła jednorazowo około 35 mln PLN i miała ona miejsce na początku funkcjonowania systemu. Wraz ze wzrostem wielkości aktywów funduszy znaczenie kapitałów własnych jako gwarancji zmaleje jeszcze bardziej. Należy pokreślić, że w przypadku niewystarczającej wielości kapitałów własnych zobowiązania PTE przechodzą kolejno na specjalny fundusz gwarancyjny oraz Skarb Państwa. Dlatego w przypadku wyboru funduszu kapitały własne towarzystwa nie mają obecnie zasadniczego znaczenia.
Zobacz: Czy pieniądze w OFE są dziedziczne?
Po piąte strategia inwestycyjna
Każdy zarządzający OFE przedstawia strategię inwestycyjną, która uwzględnia ograniczenia nałożone przez ustawodawcę. Zawarte są w niej podstawowe założenia związane z inwestowaniem m.in. zaangażowanie w akcje, przewidywaną średnią stopą zwrotu itp. Akcje są postrzegane jako instrument o dużych wahaniach kursu, jednak w dłuższym okresie kilku lub kilkunastoletnim wykazują one tendencję rosnącą i zapewniają wyższą stopę zwrotu aniżeli bezpieczne obligacje lub inne papiery skarbowe, emitowane przez Skarb Państwa. Stosunkowo często zakładana strategia inwestycyjna nie jest w pełni realizowana, dlatego przynajmniej obecnie nie jest to istotne kryterium wyboru funduszu.
Zobacz serwis: Inwestycje