Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia, także ubezpieczenia na życie (treść umowy) określają zazwyczaj tzw. ogólne warunki ubezpieczenia (w skrócie o.w.u.), opracowywane przez ubezpieczycieli i co do zasady nie podlegające negocjacjom w trakcie zawierania umowy ubezpieczenia. Powszechnie obowiązujące przepisy prawa przewidują jednak postanowienia, które obowiązują strony umowy nawet w razie braku ich ujęcia w umowie ubezpieczenia lub o.w.u., co więcej postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa, są nieważne.
Zobacz serwis: Ubezpieczenia
Jednoznaczność i zrozumiałość
Ogólne warunki ubezpieczenia oraz umowa ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Oznacza to w szczególności, że niezwykle istotne jest formułowanie ogólnych warunków ubezpieczenia przy uwzględnieniu wiedzy przeciętnego ubezpieczającego i w sposób umożliwiający poprawne ich zrozumienie. Postanowienia sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.
Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia oraz umowy ubezpieczenia powinny być sformułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego.
Trzeba pamiętać, że przed zawarciem każdej umowy ubezpieczenia należy dokładnie zapoznać się z jej warunkami. Ubezpieczyciel jeszcze przed zawarciem umowy ma obowiązek doręczyć ubezpieczającemu tekst ogólnych warunków ubezpieczenia (384 § 1 Kodeksu cywilnego). Szczególne znaczenie ma ten wymóg przy ubezpieczeniach na życie, m.in. ze względu na szczególnie cenny przedmiot ochrony ubezpieczeniowej, którym jest życie i zdrowie ubezpieczonego. Ustawodawca nie określił, ile czasu musi minąć miedzy doręczeniem warunków ubezpieczenia a zawarciem umowy ubezpieczenia. Należy jednak uznać, że powinien to być rozsądny okres pozwalający na zapoznanie się z treścią warunków ubezpieczenia.
Zobacz: Ubezpieczenie na życie. Jaką sumę ubezpieczenia wybrać?
Treść OWU
W ustawie o działalności ubezpieczeniowej - art. 12a - znajduje się regulacja przewidująca minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia przy ubezpieczeniach. Przepis należy stosować odpowiednio do ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Ogólne warunki ubezpieczenia muszą określać w szczególności:
- rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot;
- warunki zmiany sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia taką zmianę przewidują;
- prawa i obowiązki każdej ze stron umowy ubezpieczenia;
- zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń;
- przy ubezpieczeniach majątkowych - sposób ustalania rozmiaru szkody;
- sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują odstępstwa od zasad ogólnych;
- sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej;
- metodę i sposób indeksacji składek, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia indeksację przewidują;
- tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony;
- przesłanki i terminy wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron, a także tryb i warunki wypowiedzenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują taką możliwość.
OWU to ogólne warunki ubezpieczenia, w których ubezpieczyciel określa prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia. Co do zasady nie podlegają one negocjacjom. Umowa może jednak regulować prawa i obowiązki stron w sposób odmienny.
Treść umowy ubezpieczenia
W przypadku ubezpieczeń na życie ustawodawca nałożył na ubezpieczyciela dodatkowe obowiązki dotyczące kształtowania treści umowy ubezpieczenia na życie (art. 13 ust. 1 i 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Ubezpieczyciel w treści umowy ubezpieczenia musi obowiązkowo:
- zdefiniować poszczególne świadczenia przewidziane umową,
- określić wysokość składek odpowiadających poszczególnym świadczeniom podstawowym i dodatkowym,
- wyjaśnić zasady ustalania świadczeń należnych z tytułu umowy, w szczególności sposobu kalkulacji i przyznawania premii, rabatów i udziału w zyskach ubezpieczonego, określenia stopy technicznej, wskazania wartości wykupu oraz wysokości sumy ubezpieczenia w przypadku zmiany umowy ubezpieczenia na bezskładkową, o ile są one gwarantowane, określenia kosztów oraz innych obciążeń pobieranych przez ubezpieczyciela przy wypłacie świadczeń,
- opisać czynniki w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia ubezpieczyciela,
- wskazać przepisy regulujące opodatkowanie świadczeń ubezpieczyciela.
Zobacz serwis: Umowy
Dodatkowo w przypadku umowy ubezpieczenia na życie związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, ubezpieczyciel jest obowiązany do określenia lub zawarcia w tej umowie:
- wykazu oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych,
- zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia,
- regulaminu lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne,
- zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego,
- zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego,
- zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu (art. 13 ust. 4).
Umowa a OWU
Umowa ubezpieczenia może regulować prawa i obowiązki stron w sposób odbiegający od ogólnych warunków ubezpieczenia. Ubezpieczyciel jest wówczas obowiązany, w formie pisemnej przedstawić ubezpieczającemu, przed zawarciem umowy, różnice między postanowieniami umowy a ogólnymi warunkami. W razie niedopełnienia tego obowiązku ubezpieczyciel nie może powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego.
Zobacz: Ogólne warunki ubezpieczenia
Obowiązki wynikające z przepisów prawa
Jeśli chodzi o obowiązki stron umowy ubezpieczenia na życie wynikające wprost z przepisów prawa, warto wskazać, m.in. na:
- obowiązki informacyjne ubezpieczycieli co do wpływu proponowanych przez nich zmian warunków umowy na wartość świadczeń ubezpieczeniowych wynikających z umowy;
- obowiązki informacyjne odnośnie przekazywania, nie rzadziej niż raz na rok pisemnej informacji o wysokości świadczeń, jeśli jest ona zmienna w trakcie trwania umowy, lub wartości premii jeśli umowa ubezpieczenia przewiduje udział w zysku z inwestowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych;
- obowiązki w zakresie dokonywania wycen jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i ogłaszania ich w mediach.