Działania odwetowe pracodawcy - co to jest i czy sygnalista może czuć się bezpiecznie? Ile wynosi odszkodowanie za działania odwetowe?
- Sygnalista i działania odwetowe pracodawcy
- Co to działania odwetowe - przykłady
- Działania odwetowe – ciężar dowodu po stronie pracodawcy
- Działania odwetowe a sygnalista niebędący pracownikiem
- Odszkodowanie za działania odwetowe
Sygnalista i działania odwetowe pracodawcy
Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza w art. 11 zakaz działań odwetowych.
Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.
Co to właściwie oznacza? Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy o ochronie sygnalistów działanie odwetowe to bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.
Zgłoszenie to ustne lub pisemne zgłoszenie wewnętrzne lub zgłoszenie zewnętrzne, przekazane zgodnie z wymogami określonymi w ustawie. Natomiast ujawnienie publiczne to podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej.
Co to działania odwetowe - przykłady
Przykłady działań odwetowych uregulowano w kolejnym art. 12. Dotyczy to pracownika zatrudnionego w ramach stosunku pracy czyli np. na podstawie umowy o pracę:
Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczególności na:
- odmowie nawiązania stosunku pracy;
- wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
- niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony - w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
- obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
- wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
- pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
- przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
- zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
- przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
- niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
- negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
- nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
- przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;
- mobbingu;
- dyskryminacji;
- niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
- wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
- nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
- działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
- spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
- wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Należy podkreślić, że wszystkie te działania odwetowe to tylko przykłady. Nie jest to katalog zamknięty. Co więcej, działaniem odwetowym jest nawet sama próba lub groźba zastosowania wymienionych wyżej czynności.
Działania odwetowe – ciężar dowodu po stronie pracodawcy
Działania odwetowe zostały więc określone bardzo szeroko, dlatego pracodawcy muszą być ostrożni w swoich postępowaniach w stosunku do sygnalistów. Tym bardziej, że to właśnie na pracodawcy ciąży obowiązek udowodnienia, że podjęte działania nie są działaniami odwetowymi w stosunku do sygnalisty.
Działania odwetowe a sygnalista niebędący pracownikiem
W art. 13 przedmiotowej ustawy uregulowano zakres zakazanych działań odwetowych wobec sygnalisty świadczącego pracę na podstawie innej niż stosunek pracy. Jeżeli praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku przepis art. 12 należy stosować odpowiednio, chyba że charakter świadczonej pracy lub usług (lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby) nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania.
W tych przypadkach również dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy działań odwetowych ani próby lub groźby zastosowania działań odwetowych, szczególnie:
- wypowiedzenie umowy sygnaliście, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, odstąpienie od umowy lub rozwiązanie jej bez wypowiedzenia;
- nałożenie obowiązku lub odmowę przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.
Odszkodowanie za działania odwetowe
W celu ochrony osób dokonujących zgłoszeń i ujawnień publicznych ustawodawca przewidział odszkodowanie lub zadośćuczynienie dla sygnalisty za działania odwetowe pracodawcy. Sygnaliście, który stał się ofiarą działań odwetowych, przysługuje odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku. Kwota ta ogłaszana jest do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa GUS.
W 2024 roku minimalna wysokość odszkodowania dla sygnalisty wynosi więc 7155,48 zł.