Sygnaliści 2024. Odpowiedzi na najważniejsze pytania

• Jakie są najważniejsze terminy?
• Co z karami za brak procedur?
• Czy każdy może być sygnalistą?

Jakie są najważniejsze terminy?

W dniu 25 września 2024 r. zaczną obowiązywać przepisy ustawy dotyczące zgłoszeń wewnętrznych, ujawnienia publicznego i przepisy karne. To oznacza, że podmioty sektora publicznego i sektora prywatnego (poza podmiotami prawnymi, u których mniej niż 50 osób wykonuje pracę zarobkową - chyba że podlegają pod AML - i jednostkami organizacyjnymi gminy lub powiatu liczącymi mniej niż 10 000 mieszkańców) będą musiały zgodnie z ustawą ustanowić procedury zgłoszeń wewnętrznych. W praktyce oznacza to jednak, że w tych podmiotach będą musiały od dnia 25 września 2024 r. funkcjonować systemy przyjmowania zgłoszeń, prowadzenia działań następczych, w tym postępowań wyjaśniających i ochrony sygnalistów.

W dniu 25 grudnia 2024 r. zaczną obowiązywać przepisy ustawy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych. Co oznacza, że Rzecznik Praw Obywatelskich i organy publiczne (naczelne i centralne organy administracji rządowej, terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego, inne organy państwowe oraz inne podmioty wykonujące z mocy prawa zadania z zakresu administracji publicznej, właściwe do podejmowania działań następczych w dziedzinach wskazanych w ustawie) będą musiały wdrożyć systemy przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych.

Jak pisałem w artykule „Compliance: Czy samorządy terytorialne wiedzą o nowych obowiązkach w projekcie ustawy? większość organów publicznych, w tym jednostek samorządu terytorialnego nie jest świadomych jakie czeka je wyzwanie.

Co z karami za brak procedur?

Za „sam” brak procedury, odpowiedzialność ponosi osoba odpowiedzialna za jej ustanowienie, która wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów. Grozi za to kara grzywny.

Warto też zauważyć, że przyjmując zgłoszenie o naruszeniu, możemy zarządzać sytuacją i np. poinformować właściwe organy o podejrzeniu popełnienia przestępstwa lub podjąć inne kroki w celu zaradzenia naruszeniu. W przypadku zgłoszenia zewnętrznego lub ujawnienia publicznego nasze możliwości zarządzania kryzysem maleją i narażamy się na utratę reputacji. 

Czy każdy może być sygnalistą?

W praktyce każdy z nas może być sygnalistą, choć nie zawsze i nie przy każdym naruszeniu.

Przypomnę, że zgodnie z ustawą sygnalistą może być osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym:

1. pracownik;
2. pracownik tymczasowy;
3. osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
4. przedsiębiorca;
5. prokurent;
6. akcjonariusz lub wspólnik;
7. członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
8. osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
9. stażysta;
10. wolontariusz;
11. praktykant;
12. funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej;
13. żołnierz;
14. były pracownik.

Warto zauważyć, że przepisów ustawy nie stosuje się do informacji objętych:

1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej;
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Niestety, zgodnie z ustawą, status sygnalisty  i ochronę przed działaniami odwetowymi, będzie miała osoba wymieniona powyżej, która zgłosiła działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące:

1. korupcji;
2. zamówień publicznych;
3. usług, produktów i rynków finansowych;
4. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6. bezpieczeństwa transportu;
7. ochrony środowiska;
8. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9. bezpieczeństwa żywności i pasz;
10. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11. zdrowia publicznego;
12. ochrony konsumentów;
13. ochrony prywatności i danych osobowych;
14. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15. interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–17.

Jestem bardzo ciekaw czy w praktyce sądy będą rozszerzać ochronę na sygnalistów zgłaszających naruszenia prawa z spoza listy naruszeń określonych w ustawie o  ochronie sygnalistów.