Sygnaliści – nareszcie mamy ustawę

• Ustawa o ochronie sygnalistów
• Kim może być sygnalista?
• Co sygnalista może zgłosić?
• Ustawa o ochronie sygnalistów - czego nie dotyczy?
• Ochrona sygnalisty - na czym polega?
• Działania odwetowe sygnalista - przykłady
• Odszkodowanie i zadośćuczynienie za działania odwetowe pracodawcy

Ustawa o ochronie sygnalistów

W czwartek 20 czerwca Prezydent podpisał Ustawę o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 roku. Polscy pracownicy oraz przedsiębiorcy, na wdrożenie Unijnej dyrektywy dotyczącej sygnalistów czekali od 2,5 roku, gdyż to do 17 grudnia 2021 roku Polska, tak jak pozostałe kraje Unii Europejskiej, była zobowiązana do implementacji unijnych przepisów do naszego krajowego systemu prawnego.

Na finiszu nie obyło się bez zamieszania, bo oto Senat wyrzucił z projektu ustawy zapis, że zgłoszenia naruszeń mogą dotyczyć m.in. praw pracowniczych. Czy to dobrze czy nie pozostawiam to Wam pod rozwagę. Ja podczas swoich szkoleń właśnie z zakresu „sygnalistów” słyszę raczej opinie, że to dobrze, bo pracownicy mają przecież organy, do których mogą zgłaszać naruszenia praw pracowniczych np. PIP. 

W dzisiejszym artykule powiem wam kto może być sygnalistą, czego dotyczą zgłoszenia, o co chodzi w zakazie działań odwetowych i co jest właśnie takim działaniem. 

W kolejnym napisze wam o zgłoszeniach wewnętrznych, zewnętrznych, publicznych oraz o procedurach jakie musimy wdrożyć i o sankcjach jakie nam grożą za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. 

Kim może być sygnalista?

Kto może być sygnalistą? Oto katalog:

1. pracownik;
2. pracownik tymczasowy;
3. osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie
   umowy cywilnoprawnej;
4. przedsiębiorca;
5. prokurent;
6. akcjonariusz lub wspólnik;
7. członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej
   osobowości prawnej;
8. osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy
   lub dostawcy;
9. stażysta;
10. wolontariusz;
11. praktykant;
12. funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023 r. poz. 1280, 1429 i 1834);
13. żołnierz w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2024 r. poz. 248 i 834).

Jak więc widzicie, jest to dość szerokie grono. Warto zauważyć, że mamy tutaj również ujęte szeroko rozumiane „służby mundurowe”. We wcześniejszych projektach ustawy ta grupa była pomijana. 

Co sygnalista może zgłosić?

Wiemy już, kto może być sygnalistą, więc teraz warto się dowiedzieć, co sygnalista może zgłosić? 

A mianowicie wszelkie naruszenia prawa dotyczące:

1. korupcji;
2. zamówień publicznych;
3. usług, produktów i rynków finansowych;
4. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6. bezpieczeństwa transportu;
7. ochrony środowiska;
8. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9. bezpieczeństwa żywności i pasz;
10. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11. zdrowia publicznego;
12. ochrony konsumentów;
13. ochrony prywatności i danych osobowych;
14. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15. interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–16.

Ustawa o ochronie sygnalistów - czego nie dotyczy?

Są jednak wyjątki, kiedy ustawy nie stosujemy. Ustawy nie stosuje się do informacji objętych:

1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Ochrona sygnalisty - na czym polega?

Sygnalista podlega ochronie określonej w przepisach od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.

O jakiej konkretnie mówimy ochronie? O zakazie działań odwetowych - należy przez to rozumieć bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście. 

Działania odwetowe sygnalista - przykłady

Teraz zapytacie co może być takim działaniem odwetowym? 

Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczególności na:

1. odmowie nawiązania stosunku pracy;
2. wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
3. niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
4. obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
5. wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
6. pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
7. przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
8. zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
9. przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
10. niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
11. negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
12. nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
13. przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;
14. mobbingu;
15. dyskryminacji;
16. niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
17. wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
18. nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
19. działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
20. spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
21. wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Jak więc sami widzicie katalog zakazanych działań odwetowych jest bardzo szeroki. Aby było jeszcze ciekawiej to na pracodawcy będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że podjęte działania wobec pracownika który był sygnalista nie są działaniami odwetowymi. Dlatego ja zawsze polecam robienie notatek służbowych np. z wszelkich rozmów dyscyplinujących pracownika itp. 

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za działania odwetowe pracodawcy

Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia. Przypomnę że przeciętne miesięczne wynagrodzenie aktualnie wynosi 7155,48 zł.

W kolejnych artykułach napisze wam o zgłoszeniach wewnętrznych, zewnętrznych, publicznych oraz o procedurach, jakie musimy wdrożyć i o sankcjach jakie nam grożą za nieprzestrzeganie przepisów ustawy.