Jaka jest rola fundatora w fundacji rodzinnej? Jakie możliwości i kompetencje daje fundatorowi konstrukcja prawna fundacji rodzinnej?
Fundacja rodzinna i jej założyciel (fundator)
Z początkiem ubiegłego tygodnia zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące fundacji rodzinnej. Oznacza to, że od 22 maja 2023 r. możliwe jest zakładanie i rejestrowanie fundacji rodzinnych. Ze sporą dozą pewności można stwierdzić, że nie ma obecnie w polskim prawie równie ciekawego instrumentu służącego sukcesji majątku i zabezpieczeniu interesów rodziny w kontekście sukcesji. Aby jednak w pełni zrozumieć na czym polega atrakcyjność (i poniekąd rewolucyjność) tego rozwiązania, warto zapoznać się nieco bardziej szczegółowo z mechanizmem działania fundacji rodzinnej – a w szczególności z rolą kluczowej osoby w fundacji rodzinnej, którą jest jej fundator.
„Nawet najdalszą podróż zaczyna się od pierwszego kroku”, czyli o założeniu fundacji
Najważniejszą osobą w fundacji rodzinnej jest fundator – to on rozpoczyna życie fundacji (ustanawia ją), nadaje jej ostateczny kształt, ustala zasady funkcjonowania, wyposaża fundację w majątek.
Charakterystyczne dla fundacji rodzinnej jest to, że jej założycielem (fundatorem) może zostać jedynie osoba fizyczna. Może to być jedna lub więcej osób, nie muszą to być jednak ani obywatele polscy, ani osoby spokrewnione (pomiędzy sobą czy z beneficjentami fundacji – zatem wbrew nazwie fundacja rodzinna wcale nie musi być rzeczywiście rodzinna). Fundatorami nie będą nigdy osoby prawne.
Fundator może tchnąć życie w fundację rodzinną na dwa sposoby: w testamencie (wówczas fundacja rodzinna powstanie dopiero po jego śmierci) lub za swojego życia (podpisując u notariusza akt założycielski i statut). Wydaje się, że w większości przypadków większy sens będzie miało jednak założenie fundacji rodzinnej za życia fundatora – chociażby z tego względu, że będzie on mógł wówczas poobserwować fundację w działaniu i ewentualnie zmodyfikować zasady jej funkcjonowania.
Po formalnym założeniu fundacji u notariusza będzie należało wyposażyć ją w kapitał. Minimalny fundusz założycielski wynosi 100 tys. złotych i może zostać wniesiony zarówno w gotówce jak również w postaci aktywów niepieniężnych o co najmniej tej wartości (np. nieruchomości, dzieła sztuki, obligacje etc.). Co istotne, fundator nie musi wnosić do fundacji rodzinnej wszystkich swoich aktywów (część może dalej pozostać w majątku osobistym).
Ponadto, poszczególne składniki majątkowe mogą być przenoszone do fundacji rodzinnej stopniowo – nie ma konieczności wyposażania jej w docelowy majątek na samym początku. Oczywiście decyzja o utworzeniu fundacji rodzinnej powinna być poprzedzona stosowną analizą korzyści i ryzyk, jednak fundator nie musi od razu decydować jakie konkretnie aktywa przenieść do fundacji rodzinnej; nie musi też mieć na moment zawiązywania fundacji ewentualnych zewnętrznych zgód na przeniesienie do niej aktywów. Taka konstrukcja daje fundatorowi – z jednej strony – możliwość szybkiego zabezpieczenia określonych aktywów przez niezwłoczne wniesienie ich do fundacji rodzinnej, zaś z drugiej strony – zapewnia odpowiednią ilość czasu na podjęcie przemyślanej decyzji co do pozostałego mienia.
,,Nie musisz być wielki by zacząć, ale musisz zacząć by być wielkim’’, czyli jak planować na pokolenia
Najistotniejszym dokumentem regulującym działanie fundacji rodzinnej będzie statut, a więc dokument, którego brzmienie ustala fundator. Polskie przepisy dają bardzo dużo elastyczności w kształtowaniu zasad funkcjonowania fundacji rodzinnej. Ustawa o fundacji rodzinnej wprawdzie zawiera pewne (bardzo ogólne) ramy statutu, ale tak naprawdę pozostawia fundatorowi ogromną swobodę w kształtowaniu treści tego dokumentu.
Dzięki takiemu rozwiązaniu, nestor rodu może urzeczywistnić swoją wolę w bardzo szerokim zakresie (szerszym niż pozwalałby na to np. testament). Fundator może ustanowić nie tylko wysokość wypłat do beneficjentów, ale też zasady zgodnie z którymi wypłaty są dokonywane. W konsekwencji, reguły dotyczące wypłat mogą realnie wpływać na zachowania beneficjentów nawet w odległej przyszłości.
Co więcej, fundator jest również uprawniony do ustalenia w statucie zasad inwestowania majątku (może np. zakazać inwestowania w określone aktywa lub nakazać inwestycje w określonego typu instrumenty czy branże). Dzięki temu fundator nawet zza grobu zachowa wpływ na kształt firmy rodzinnej, a jego wola będzie wyznaczała kierunek, w którym powinna się ona rozwijać. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby fundator pozostawił pełną swobodę beneficjentom co do sposobu dysponowania majątkiem fundacji – i tak również będzie się nieraz działo.
Przy odpowiednim zaplanowaniu fundacji rodzinnej przez fundatora może to być naprawdę wehikuł inwestycyjny na pokolenia, który realnie zabezpieczy integralność majątku (firmy rodzinnej) i interesy rodziny. Kluczowy jednak jest pierwszy krok od którego w dużej mierze będzie zależało powodzenie tego przedsięwzięcia.
Katarzyna Żółcińska, Counsel, Attorney-at-law w CRIDO