Spadkodawca może w testamencie (tylko) poprzez odpowiednie rozporządzenie zobowiązać spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz innej, oznaczonej przez spadkodawcę osoby (zapisobierca). Zapis stanowi więc możliwość rozdysponowania poszczególnych składników majątków przez spadkobiercę ponieważ przedmiotem zapisu mogą być dowolne przedmioty i prawa majątkowe.
Polecamy : Poradnik Gazety Prawnej 9/18 Firma w spadku – zarząd sukcesyjny
Testamentowy zapis naddziałowy
Zapis może zostać poczyniony na rzecz konkretnie oznaczonej osoby. Warto przy tym zaznaczyć, że zapisobiercą nie może być każdy, bowiem przy ocenie zdolności do zapisobrania uwzględnia się te same kryteria co w przypadku oceny zdolności do dziedziczenia. Zapisobiercą może być osoba fizyczna, o ile żyje w chwili otwarcia spadku (tj. chwili śmierci spadkodawcy), a także osoba prawna, o ile istnieje w chwili otwarcia spadku.
Z powyższego wynika, że zapis może być ustanowiony np. na rzecz członków rodziny, przyjaciół, fundacji charytatywnej itd. Zapis może być również ustanowiony na rzecz spadkobiercy testamentowego lub ustawowego bez obowiązku zaliczenia go na poczet udziału w spadku– wtedy mamy do czynienia z tzw. testamentowym zapisem naddziałowym.
Jeżeli jedynym spadkobiercą zostanie osoba, na rzecz której spadkodawca ustanowił zapis naddziałowy, zapis ten wygaśnie ze względu na połączenie uprawnienia i obowiązku w jednej osobie.
Ustawowy zapis naddziałowy
Ustawowy zapis naddziałowy różni się od swojego testamentowego odpowiednika przede wszystkim tym, że służy on zabezpieczeniu interesów przede wszystkim małżonka spadkodawcy. Ustawowy zapis naddziałowy został uregulowany w art. 939 Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi:
Art. 939. § 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.
§ 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
Małżonek może żądać ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Wynika z tego, że przedmioty te nie mogą należeć się małżonkowi z tytułu jego udziału w spadku uzyskanego w drodze dziedziczenia ustawowego.
Małżonek uzyskuje roszczenie skierowane do spadkobierców w zbiegu, z którymi dziedziczy. Aby jednak zaistniała możliwość wysunięcia wskazanego roszczenia muszą wystąpić następujące przesłanki:
- w chwili otwarcia spadku musiał istnieć związek małżeński – nie tylko formalnie, ale i faktycznie tzn. między małżonkami nie mogło dojść do rozpadu wspólnego pożycia małżonków. Oznacza to, że faktyczna separacja uniemożliwia wysunięcie roszczenia.
- małżonek dziedziczy w zbiegu z innymi spadkobiercami, którzy jednak nie są zstępnymi spadkodawcy, którzy zamieszkiwali z nim w chwili śmierci (a więc dziedziczy wespół z rodzicami spadkodawcy, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa).
Z ustawowego zapisu naddziałowego nie mogą korzystać małżonek:
- uznany za niegodnego;
- wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 k.c.;
- wyłączony od dziedziczenia ustawowego (np. na skutek orzeczenia prawomocnej separacji);
- który ma jedynie roszczenie o zachowek.
Możliwość wysunięcia roszczenia jest wyłączona także w przypadku gdy małżonek dziedziczy na podstawie ustawy w zbiegu z zstępnymi spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili jego śmierci.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 z późn. zm.)