Proponowana nowelizacja wniesie istotne zmiany w aktualnych przepisach, zwiększając równocześnie swobodę spadkodawcy do dysponowania swoim majątkiem w drodze testamentu. Dotychczas nie mógł on w sposób wiążący rozdysponować poszczególnych przedmiotów, które chciał przeznaczyć konkretnym osobom. Bardzo dobrym rozwiązaniem wydaje się być zapis windykacyjny, który jest zapisem ze skutkami rzeczowymi. W porównaniu do umowy darowizny na wypadek śmierci łatwiej jest włączyć go w już istniejące przepisy i nie wywołuje on aż tylu wątpliwości. Instytucję taką przewidują m.in. przepisy włoskie, francuskie, czy belgijskie.
Definicję zapisu windykacyjnego przedstawia art. 9811 §1 k.c. Projektu poprzez wskazanie, iż przejście przepisu przedmiotu na zapisobiercę następuje z chwilą śmierci testatora i co istotne, nie wymaga podejmowania jakichkolwiek dodatkowych czynności. W drodze tego zapisu możliwe jest również ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. Sam przedmiot zapisu jest wyłączony ze spadku. Wówczas, gdy osoba nie może być zapisobiercą bądź zapis odrzuca, nie jest on wyłączany z zawartości spadku. Obecny zapis (zwany dla odróżnienia zwykłym) wymaga dodatkowej umowy, wywołuje bowiem jedynie skutki obligacyjne.
Należy podkreślić rzecz istotną, iż zapis zwykły stanowić będzie regułę, natomiast zapis windykacyjny wyjątek, który dopuszczalny będzie jedynie w testamentach sporządzonych w formie aktu notarialnego.
W razie wątpliwości przyjmować się będzie skutek obligacyjny zapisu, którego zakres przedmiotowy jest szerszy.
Projekt w sposób enumeratywny wylicza przedmiot zapisu windykacyjnego: rzeczy oznaczone co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. W innych przypadkach (np. rzeczy oznaczonych co od gatunku i przyszłych) możliwy będzie zapis zwykły. Skuteczność zapisu zależy od tego, czy w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu należy do testatora. Konieczne jest także, aby przedmiot na którym ustanawiane jest prawo służebności lub użytkowania wchodził w skład spadku. Zapis będzie nieważny również w momencie, gdy spadkodawca został zobowiązany do zbycia przedmiotu w chwili otwarcia spadku.
Zastrzeżenie warunku lub terminu uważane będzie za nieistniejące. Gdyby jednak zapis nie został uczyniony bez takiego zastrzeżenia, będzie on nieważny. W ostateczności może wywoływać skutki zapisu zwykłego.
Warto również wspomnieć o kwestii związanej z bezpieczeństwem wierzycieli spadkodawcy zwłaszcza w sytuacji, gdy rozdysponuje on znaczną część swego majątku w drodze zapisów. Rozwiązaniem najlepszym i najbezpieczniejszym w tej kwestii będzie odpowiedzialność zapisobierców za długi spadkowe do wartości zapisu windykacyjnego według stanu i ceny w chwili otwarcia spadku. Do momentu działu spadku zapisobiercy i spadkobiercy odpowiadają solidarnie. Natomiast po dziale spadku odpowiedzialność zapisobiercy za długi będzie proporcjonalna do wysokości przysporzenia.
Zmiany sposobu obliczania zachowku
Zmiany dotyczyć będą również sposobu obliczania zachowku. Zapis windykacyjny traktowany będzie jako darowizna, w związku z czym przy obliczaniu zachowku należy uwzględnić jego wartość. Gdy osoba upoważniona nie może uzyskać należnego jej zachowku od spadkobiercy, w pierwszej kolejności obciążony zostaje ten, kto był obdarowany najpóźniej. W związku z tym odpowiedzialność zapisobiercy wyprzedza odpowiedzialność innych obdarowanych.
Nowelizacja w dużym stopniu przywróci do łask instytucję wykonawcy testamentu. Będzie on mógł zarządzać majątkiem aż do czasu jego podziału. Projekt ustawy daje możliwość powołania więcej niż jednego wykonawcy, co dotychczas nie było spotykane.
Na przyjęcie lub odrzucenie zapisu będzie 6-miesięczny termin od dowiedzenia się o treści testamentu przez zapisobiercę. Gdy zostanie on odrzucony, wchodzi w skład spadku. Bezskuteczne będzie odrzucenie zapisu przez upadłego (gdyż miałoby na celu pokrzywdzenie wierzycieli). Możliwe również będzie ustanowienie zapisu windykacyjnego na rzecz cudzoziemca.
Z pewnością Projekt wprowadza zmiany korzystne dla przeciętnego obywatela. Będzie on mógł za pomocą jednego dokumentu (aktu notarialnego) rozporządzić w wiążący sposób swoim mieniem, a zapisobierca bez dodatkowych czynności nabędzie własność danego przedmiotu. Również w kwestii działalności przedsiębiorstwa jest to trafne rozwiązanie, gdyż umożliwi jego dalsze płynne funkcjonowanie, dzięki wyznaczeniu odpowiedniej osoby do zarządzania nim.
Aby uniknąć komplikacji, ustawa stosowana będzie wobec testamentów sporządzonych po jej wejściu w życie.
Źródło: Projekt ustawy z dnia 28 sierpnia 2009 roku o zmianie kodeksu cywilnego i niektórych innych ustaw