Jak rozwód wpływa na dziedziczenie po byłym małżonku? Odpowiedź na to pytanie zależy od tego czy mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym, czy też ustawowym. Oto ważne przepisy!
Rozwód a testament
Zgodnie z podstawową zasadą wyrażoną w Kodeksie cywilnym dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem z ustawy. Co to oznacza w praktyce? Otóż do dziedziczenia ustawowego całości spadku dochodzi wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub żadna ze wskazanych przez niego w testamencie osób nie chce lub nie może być spadkobiercą. Jeżeli zatem istnieje testament i jest on ważny, to dziedziczą osoby w nim wskazane.
W testamencie można powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Teoretycznie, nie ma przeszkód, aby spadkobiercą uczynić byłego męża lub żonę.
W takim przypadku warto pamiętać o tym, że określeni bliscy spadkodawcy (np. dzieci czy obecny małżonek) mogą wystąpić o zachowki. Czy w takiej sytuacji można mówić o niegodności dziedziczenia? Należy pamiętać, iż jest to instytucja prawa spadkowego przeznaczona tylko dla wyjątkowych przypadków (np. podrobienia testamentu). Są one zresztą szczegółowo wymienione w art. 928 Kodeksu cywilnego. Uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia dokonuje sąd, wcześniej trzeba wnieść do sądu odpowiedni pozew. Jednak spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.
Rozwód a dziedziczenie ustawowe
Gdy zmarły nie pozostawił po sobie testamentu, to dochodzi do dziedziczenia z ustawy. Kodeks cywilny wymienia krąg osób, które dziedziczą po zmarłym i określa kolejność dziedziczenia.
Zgodnie z tymi przepisami w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Gdy małżonkowie nie doczekali się dzieci, to na podstawie ustawy dziedziczy małżonek i rodzice. A gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu przypadał, należy się rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło chwili śmierci spadkodawcy, to udział spadkowy, który by mu przypadał, odziedziczą jego zstępni czyli np. dzieci.
Należy pamiętać, iż udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zaś zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Przepisy te nie mają jednak zastosowania do małżonka rozwiedzionego.
Rozwód pozbawia prawa do dziedziczenia po byłym mężu lub żonie.
Ponadto, przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Pozew rozwodowy a dziedziczenie
W praktyce może się zdarzyć sytuacja, gdy po wniesieniu pozwu rozwodowego któreś z małżonków umiera. Jaki ma to wpływ na prawo do spadku?
Zgodnie z art. 940 Kodeksu cywilnego małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.
Pan Krzysztof zmarł przed zakończeniem sprawy rozwodowej. Za życia złożył do sądu pozew o rozwód z winy pozwanej. W takiej sytuacji z żądaniem wyłączenia żony od dziedziczenia może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonką.
Pozew do sądu należy wnieść w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku (czyli o śmierci spadkodawcy) nie więcej jednak niż jeden rok od tego momentu.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237).