Kodeks cywilny nie pozwala na to, by umówić się z potencjalnym spadkodawcą o dziedziczenie po nim, ale umożliwia umowne zrzeczenie się dziedziczenia po danym spadkodawcy. Jakie są warunki takiego zrzeczenia i jego skutki prawne?
- Zrzeczenie się dziedziczenia tylko w umowie
- Zrzeczenie się dziedziczenia tylko u notariusza
- Czy można zrzec się dziedziczenia na czyjąś rzecz
- Kogo obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia
- Jakie skutki ma zrzeczenie się dziedziczenia
- Czy zrzeczenie się dziedziczenia można uchylić
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia to jeden z nielicznych wyjątków od zasady, jaką formułuje Kodeks cywilny, w myśl której umowy o spadek po osobie żyjącej są bezwzględnie nieważne. W szczególności niedopuszczalna jest umowa pomiędzy spadkodawcą a inną osobą, której przedmiotem miałoby być ustanowienie tej osoby spadkobiercą.
Zrzeczenie się dziedziczenia tylko w umowie
Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Zrzeczenie się dziedziczenia odnosi się zatem wyłącznie do dziedziczenia ustawowego. Spadkobierca ustawowy, który skutecznie zrzekł się dziedziczenia może więc zostać powołany do spadku na podstawie testamentu. Może także otrzymać korzyść majątkową w postaci zapisu zwykłego lub zapisu windykacyjnego. Powołanie testamentowe nie przywraca jednak tej osobie statusu spadkobiercy ustawowego i tym samym nie przywraca mu prawa do zachowku – w przypadku, gdyby udział spadkowy nie pokrywał w całości należnego mu zachowku.
Zapis zwykły polega na tym, że spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Zapis windykacyjny polega na tym, że spadkodawca w testamencie w formie aktu notarialnego może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości,
- zbywalne prawo majątkowe,
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności,
- ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Zrzeczenie się dziedziczenia tylko u notariusza
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy skutkuje bezwzględną nieważnością umowy.
Czy można zrzec się dziedziczenia na czyjąś rzecz
Przepisy prawa spadkowego nie dopuszczają możliwości „zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na rzecz innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Takie „zrzeczenie się” w sądowym postępowaniu działowym wyraża jedynie wolę co do sposobu dokonania działu spadku.
Kogo obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia
Jeżeli strony umowy o zrzeczenie się dziedziczenia (tzn. spadkobierca ustawowy i przyszły spadkodawca) nie umówią się inaczej, zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się. Reguła ta odnosi się zarówno do zstępnych, którzy żyli w momencie zawierania umowy o zrzeczenie się dziedzicznie, a także tych, którzy urodzili już po zawarciu tej umowy. Zrzeczenie się dziedziczenia dotyczy zarazem wszystkich zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków itd.).
Możliwe jest jednak, że spadkobierca ustawowy i przyszły spadkodawca postanowią w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia, że pozycja poszczególnych zstępnych ulegnie zróżnicowaniu, np. poprzez wyłączenie skutków zrzeczenia tylko do niektórych zstępnych
Jakie skutki ma zrzeczenie się dziedziczenia
Skutkiem zrzeczenia się dziedziczenia jest wyłączenie od dziedziczenia ustawowego zrzekającego się oraz tych jego zstępnych, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia – tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku.
Czy zrzeczenie się dziedziczenia można uchylić
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę pomiędzy tym, kto zrzekł się dziedziczenia (a po jego śmierci – zstępnymi objętymi zrzeczeniem), a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być – tak jak umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – zawarta w formie aktu notarialnego. Niewykluczone jest także częściowe uchylenie (zmiana) skutków prawnych uprzednio zawartej umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, np. poprzez wyłączenie skutków zrzeczenia względem wszystkich lub niektórych zstępnych spadkobiercy zrzekającego się dziedziczenia.
Kodeks cywilny pozwala na skuteczne zawarcie następujących umów o spadek:
- umowy o zrzeczenie się dziedziczenia,
- umowy zbycia spadku,
- umowy zbycia udziału w spadku bądź w przedmiocie należącym do spadku,
- umowy o dział spadku.
Wszelkie inne umowy o spadek są niedopuszczalne pod rygorem nieważności.