Celem omawianego przepisu jest zapewnienie prawa do mieszkania osobom, dla których stanowiło ono centrum życiowe, najczęściej z uwagi na łączące ich z dotychczasowym najemcą więzy rodzinne i dla których pozbawienie ich praw najmu byłoby równoznaczne z utratą podstawowego dobra, jakim jest prawo do mieszkania. Omawiany przepis nie może natomiast służyć do pokonywania trudności lokalowych w drodze obejścia obowiązujących w tym względzie zasad dotyczących przydziału lokali mieszkalnych.
Zobacz również: Korzystanie z mieszkania po śmierci spadkodawcy
Kto może wstąpić w stosunek najmu
W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. W razie braku osób stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.
Osoby te wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. Samo zameldowanie nie przesądza o tym, że osoba stale zamieszkiwała z najemcą. W celu sprawdzenia czy osoba faktycznie przebywała w lokalu gmina może przeprowadzić wywiad środowiskowy.
Wątpliwości może budzić określenie „pozostawanie we wspólnym pożyciu z najemcą”. Można przyjąć, że chodzi o pewną wspólnotą domową, duchową, gospodarczą, fizyczną, ale ta ostatnia nie jest konieczną przesłanką. Są to, np.: osoby pozostające w konkubinacie, rodzeństwo, dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej.
Osoba uprawniona może żądać ustalenia na drodze procesu cywilnego, że wstąpiła w stosunek najmu. Ma bowiem interes prawny w potwierdzeniu stanu prawnego wynikłego ze śmierci najemcy. Żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nie ulega przedawnieniu. Sprawa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego w miejsce zmarłego najemcy podlega rozpoznaniu w postępowaniu „zwykłym”. Powództwo powinno być wytoczone przeciwko wynajmującemu.
Przepisów nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.
Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2003 r. roszczenie o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu nie przysługuje natomiast krewnym najemcy innym niż w linii prostej pierwszego stopnia, jeżeli najemca nie miał wobec nich obowiązku świadczeń alimentacyjnych. W ten sposób prawa do wystąpienia do sądu pozbawieni zostali dalsi krewni najemcy - jak choćby wnuki - niejednokrotnie przez wiele lat z najemcą zamieszkujący i sprawujący nad nim osobistą opiekę.
Korzystanie z mieszkania
Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
Zobacz również serwis: Spadki