Osoby uprawnione do zachowku
W pierwszej kolejności należy ustalić kto jest uprawniony do otrzymania zachowku i w jakich sytuacjach. Rozstrzyga o tym kodeks cywilny. Zachowku mogą domagać się zstępni, małżonek oraz rodzice zmarłej osoby ale tylko wtedy gdy byliby powołani do spadku z mocy ustawy. Kolejna kwestią jest wysokość zachowku która zależy od tego czy osoba uprawniona jest trwale niezdolna do pracy lub małoletnia- zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. W pozostałych przypadkach zachowek wynosi ½ wartości udziału spadkowego.
Przy ustalaniu wspomnianego udziału uwzględnia się również spadkobierców niegodnych. Natomiast nie są uwzględniane osoby które odrzuciły spadek, zostały wydziedziczone albo zrzekły się dziedziczenia.
Zobacz też: Ekspert radzi: Darowizna a zachowek
Uwzględnianie darowizn spadkodawcy
Darowizny uczynione przez spadkodawcę uwzględnia się przy obliczaniu zachowku. Jednak przewidziane są tutaj wyłączenia. Nie wlicza się bowiem darowizn:
- przyjętych zwyczajowo w danych stosunkach chodzi o prezenty z okazji imienin, świąt; nie podlegają one doliczeniu niezależnie od tego, czy zostały dokonane na rzecz spadkobierców, czy też innych osób;
- dokonanych ponad 10 lat przed otwarciem spadku;
- na rzecz osób nie będących spadkobiercami.
Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane.
Wartość darowizny
Największe problemy może powodować ustalenie wartości darowizny. Doliczanie darowizn do wartości spadku następuje przy zastosowaniu jednolitych zasad, niezależnie od tego, kto jest uprawniony do zachowku. Wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę podlegają doliczeniu także wówczas, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zużyciu. Nie jest także istotne, czy przedmiot darowizny znajduje się w majątku obdarowanego.
Wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku. Ale przykładowo przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku należnego uprawnionemu nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy.
Jeżeli spadkobierca otrzymał od spadkodawcy darowiznę, której wartość była wyższa niż wartość schedy spadkowej, nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki, jednocześnie jednak nie jest w związku z powyższym upoważniony do dochodzenia udziału przy dziale spadku.
Wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia. Przy czym, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku. Należy podkreślić, że przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny.
Przepisy nie wyłączają dopuszczalności określenia realnej wartości darowizny, dokonanej w formie pieniężnej na podstawie innego miernika niż nominalne wartości określonej kwoty pieniężnej, jeżeli pomiędzy datą dokonania darowizny a datą otwarcia spadku nastąpił znaczny spadek siły nabywczej pieniądza. Ustalenia realnej wartości darowizny w formie pieniężnej można - stosownie do okoliczności - dokonać, biorąc przede wszystkim za podstawę przedmioty, które można było w danych stosunkach nabyć za kwoty będące przedmiotem darowizny.
Należy podkreślić, że instytucja zaliczenia darowizn przy dziedziczeniu ustawowym ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy.
Jeśli między chwilą otwarcia spadku a działem spadku, jak również terminem dokonania darowizny i działem spadku upłynął długi okres, w trakcie którego zmienia się siła nabywcza pieniądza, przyjęcie cen z chwili otwarcia spadku oznaczałoby akceptowanie niesprawiedliwości.
Oceny, czy w konkretnej sytuacji nastąpiło nieodpłatne przysporzenie, dokonuje sąd rozpoznający sprawę o zachowek.
Obecne rozwiązanie należy ocenić jako bardziej korzystne dla uprawnionego do zachowku, który nie zawsze realizuje swoje prawo bezpośrednio po otwarciu spadku.
Zobacz serwis: Zachowek i dział spadku