W niektórych przypadkach zachowek przysługuje również spadkobiercom ustawowym – jeśli masa spadkowa była znacząco uszczuplona przez darowizny spadkodawcy na rzecz osób trzecich.
Jaki jest cel zachowku
Instytucja zachowku ma podłoże humanitarne - ma celu niejako zadośćuczynić najbliższym spadkodawcy to, że zostali pominięci w testamencie lub to, że ich udział w spadku został zminimalizowany.
Zdarza się jednak, że (w wyniku nie do końca uczciwego sposobu wyliczania wartości zachowku) wypłata świadczenia przez spadkobiercę przynosi mu więcej szkody niż korzyści przyniósł mu spadek.
Zachowek co do zasady jest świadczeniem pieniężnym (jeśli uprawniony nie wyrazi na to zgody, nie może być wydany „w naturze”).
Kto jest uprawniony do zachowku
Uprawnionymi do zachowku są:
- małżonek i zstępni spadkodawcy;
- małżonek i rodzice spadkodawcy (jeśli nie miał dzieci lub nie dożyły otwarcia spadku).
Rodzeństwo spadkodawcy nigdy nie jest uprawnione do zachowku!
Powyższe osoby są uprawnione do zachowku jeśli dziedziczyły by według ustawy. Tak więc nie są uprawnione do zachowku:
- osoby niegodne,
- małżonek odsunięty od dziedziczenia w oparciu o złożony pozew o rozwód, lub separację z jego wyłącznej winy,
- osoby, które spadek odrzuciły,
- osoby wydziedziczone przez spadkodawcę (wydziedziczenie, to de facto pozbawienie prawa do zachowku),
- osoby, które umownie zrzekły się dziedziczenia.
Jeśli zstępny (dziecko, wnuk) spadkodawcy został pozbawiony prawa do zachowku, co do zasady zostają do niego powołani jego zstępni (chyba, że w ramach umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia strony postanowiły inaczej).
Jacek K. syn Józefa K. został uznany za niegodnego dziedziczenia, tym samym zostało mu odmówione prawo do zachowku (Józef K. sporządził testament). W takim wypadku zachowku może domagać się syn Jacka C.
Zobacz: Jak bronić się przed zapłatą zachowku
Jaka jest wysokość zachowku
Wysokość zachowku nie ma stałej wartości. Jest też uzależniona od wieku, oraz charakterystyki spadkobiercy ustawowego.
Co do zasady zachowek wynosi 1/2 tego, co dana osoba otrzymała by gdyby dziedziczyła ustawowo.
Jednakże:
- wobec osób trwale niezdolnych do pracy
- osób małoletnich
Zachowek wynosi 2/3 tego co otrzymaliby dziedzicząc z ustawy.
Jednakże do wyliczenia hipotetycznego udziału – uwzględnia się również spadkobierców, którzy nie mogą (np. są niegodni), lub nie chcą dziedziczyć (np. odrzucili spadek, lub zrzekli się go).
Wysokość zachowku obniża się o to co uprawniony otrzymał od spadkodawcy w inny sposób!
Co zalicza się na zachowek
Osoba ubiegająca się o zachowek musi pamiętać o tym, iż na zachowek zalicza jej się wszystko to co otrzymała od spadkodawcy zarówno w formie darowizny przed śmiercią jak i w formie zapisu w testamencie.
Zstępni uprawnionego (o ile jest sam jest zstępnym spadkodawcy) muszą zaliczyć na poczet zachowku także darowizny przekazane na rzecz ich wstępnych.
Kto jest obowiązany do zapłaty zachowku
Obowiązek zaspokojenia roszczeń osób uprawnionych do zachowku ciąży na spadkobiercach (lub wykonawcy testamentu.). Do momentu działu spadku spadkobiercy odpowiadają za wypłacenie zachowku solidarnie – po dziale, proporcjonalnie do udziału.
Spadkobierca powinien wypłacić zachowek na żądanie uprawnionego – jeśli odmówi, ten ma prawo domagać się zapłaty przed sądem cywilnym.
Kiedy zachowku nie można się domagać
Zachowek nie przysługuje, jeśli osoba utraciła do niego uprawnienia (porównaj początek tekstu). Przyczyną może być również przedawnienie się roszczenia – okres ten wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Wyłączenie udzielonej darowizny ze schedy spadkowej nie ma wpływu na uprawnienia do zachowku.
Zobacz serwis: Spadki