Zazwyczaj w przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności sądy z automatu przyjmują, że osoba niepełnosprawna może otrzymać wyższy zachowek. Zazwyczaj osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym nie może trwale wykonywać żadnej pracy. Oznacza to prawo do 2/3 udziału spadkowego, a nie ½. Przy udziale w spadku wynoszącym 240 000 zł osoba niepełnosprawna otrzyma 160 000 zł z zachowku. Dla porównania osoba zdrowa może wygrać w sądzie 120 000 zł. Różnica wynosi 40 000 zł na korzyść osoby niepełnosprawnej.
W spadkach prawo dobrze chroni niepełnosprawność w znacznym stopniu - osoba niepełnosprawna otrzyma wyższy udział w zachowku.
Podstawa prawna dla uprzywilejowania osoby niepełnosprawnej w sprawach o zachowek
Art. 991 kodeksu cywilnego
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Przykładowe orzeczenie sądu - spór o zachowek
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z Dnia 18 października 2023 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy (sygn. akt IX Ca 808/23) Link do wyroku
W sprawie tej córka została wydziedziczona, a jednocześnie była jedynym dzieckiem rodziców, które przyjęło ciężar opieki nad rodzicami - pozostałe dzieci małżonków nie były tym zainteresowane. Córka jest osobą niepełnosprawną (stopień znaczny).
Jak wiemy córka mogła zostać wydziedziczony, jeżeli uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych np.:
1) obowiązek alimentacyjny, jak i
2) powinności czysto społeczne lub moralne (np. obowiązek opieki nad osobą starszą czy chorą).
Niedopełnianie obowiązków rodzinnych musi cechować się przy tym uporczywością, a więc pewną powtarzalnością lub stałością.
Córka została wydziedziczona, ale sąd nie znalazł do tego podstawy. Kluczowe było to, że najpierw ojciec sporządził testament w którym powołał okoliczność niedopełniania obowiązków rodzinnych. Następnie udzielił córce bardzo szerokiego pełnomocnictwa obejmującego umocowanie do m.in. zbycia jego udziału w posiadanych nieruchomościach wraz z ich wyposażeniem, a nadto reprezentowania go przed urzędami, sądami, bankiem, urzędem skarbowym, izbą skarbową oraz do załatwiania wszelkich spraw życia codziennego, opłacania wszelkich należnych opłat i podatków.
Sąd zauważył:
Przeczy zasadom logicznego rozumowania twierdzenie jakoby ojciec, wobec którego córka nie dopełnia obowiązków rodzinnych i to w sposób uporczywy, udzielał jej tak szerokiego pełnomocnictwa. Wskazana okoliczność pozwala przyjąć, że mimo złożonego oświadczenia o zaistnieniu po stronie powódki przyczyny wydziedziczenia, ta nie wystąpiła w rzeczywistości. W związku z powyższym roszczenia powódki o zachowek po J. J. (1) są zdaniem tego Sądu zasadne i wymagalne, zaś obowiązek zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku jest traktowany jako dług spadkowy, dłużnikiem zaś osoby uprawnionej do zachowku jest spadkobierca, czyli pozwana (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1975 roku, III CZP 7/75, OSN 1976/1/1).
1) W ocenie Sądu w sprawie nie ujawniono okoliczności mogących świadczyć o nie dopełnianiu przez powódkę względem ojca obowiązków rodzinnych. Przeciwnie, z całokształtu okoliczności ujawnionych w sprawie wynika, że to wyłącznie powódka aktywnie owe obowiązki wypełniała bowiem stale wspomagała rodziców.
2) Na ich wyraźne polecenie inwestowała zgromadzone przez nich oszczędności, organizowała im również opiekę początkowo w domu, następnie w ośrodkach opieki.
3) Czuwała również nad ich majątkiem, tak by zachować jego stan i substancję w jak najlepszym stanie. O należytej pomocy i opiece ze strony córki świadczy okoliczność, że ojciec powierzył jej przygotowania do sprzedaży nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem warsztatowym, a następnie w dniu 18 sierpnia 2014 r. upoważnił córkę do występowania w jego imieniu w sprawach formalnych związanych z użytkowaniem nieruchomości