Zgodnie z art. 1037 k.c. dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Dla swej ważności umowa ta nie wymaga żadnej szczególnej formy, chyba że do spadku należy nieruchomość – w takim wypadku umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Sądowy dział spadku
Przepisy prawa nie wprowadzają żadnych ograniczeń czasowych, co do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku. Z wnioskiem takim może wystąpić każdy ze spadkobierców, osoba, która nabyła udział w spadku oraz spadkobiercy tych osób.
Wniosek powinien zostać złożony w sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie da się ustalić to właściwym jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). Jeżeli na tej podstawie także nie da się ustalić właściwości sądu to właściwym jest Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Wniosek powinien zawierać:
• Spis inwentarza, a jeżeli nie został sporządzony należy umieścić wykaz majątku, który ma ulec podziałowi
• Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia
• Dokumenty dotyczące poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku, np. odpis z księgi wieczystej nieruchomości
Zobacz: Spadek po wnuku również dla dziadka
W trakcie postępowania działowego sąd przede wszystkim ustala, co wchodzi w skład spadku oraz jaka jest jego wartość na podstawie spisu inwentarza bądź wykazu majątku. Własność nieruchomości, która wchodzi w skład spadku wymaga udowodnienia (odpisy z ksiąg wieczystych). W przypadku sporu w kwestii wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych sąd powołuje biegłego.
W przypadku działu między zstępnymi i małżonkiem sąd zalicza na schedę spadkową otrzymane od spadkodawcy darowizny, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika co innego.
Sąd może dokonać działu spadku na trzy sposoby:
• Podział i przyznanie spadkobiercom według wielkości ich udziałów poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku, (jeżeli nie da się podzielić spadku tak, aby wartość poszczególnych przedmiotów była równa udziałowi spadkowemu możliwe jest ustalenie dopłat)
• Przyznanie przedmiotów wchodzących w skład spadku niektórym tylko spadkobiercom z jednoczesnym obowiązkiem spłaty pozostałych
• Sprzedaż majątku spadkowego i podział środków uzyskanych ze sprzedaży między spadkobierców według wielkości ich udziałów
Umowny dział spadku
Dokonanie podziału spadku w drodze umowy możliwe jest tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców na podział masy spadkowej w określony sposób. W razie sprzeciwu jednego ze spadkobierców możliwe jest tylko sądowe przeprowadzenie działu spadku.
Sposób i warunki podziału określają same strony w umowie. Postanowienia umowy nie mogą być jednak sprzeczne z treścią ustawy lub testamentu. Umowa powinna zwierać regulacje dotyczące wzajemnych rozliczeń między spadkobiercami (spadkobiercami tytułu pobranych pożytków czy poczynionych nakładów).
Jeżeli umowa o dział dotyczy nieruchomości powinna być (pod rygorem nieważności) zawarta na piśmie.
Podział spadku w tym przypadku może nastąpić według jednego ze sposobów właściwych dla podziału sądowego. W przypadku działu umownego darowizny otrzymane od spadkodawcy również zalicza się na schedę spadkową.