Ustawodawca przewidział taką sytuację w art. 963 kodeksu cywilnego. W tym przypadku można zastosować konstrukcje podstawienia testamentowego. Autor testamentu może powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła dziedziczyć.
Podstawienie jako zabezpieczenie woli spadkodawcy
Jest to istotny przejaw swobody testowania. Daje spadkodawcy możliwość dokładniejszego określenia porządku dziedziczenia, zwłaszcza że liczba spadkobierców podstawionych nie jest ograniczona. Nie ma znaczenia to, że w ustawie użyto liczby pojedynczej ponieważ spadkodawca może ustanowić dwóch lub więcej spadkobierców podstawionych zamiast jednego powołanego w pierwszej kolejności. Na gruncie tego przepisu możliwe jest także podstawienie wielostopniowe co oznacza wskazanie kolejnych osób, które będą dziedziczyć w przypadku gdy pierwszy i następny podstawiony także nie może lub nie chce przyjąć spadku.
Wyjątek od reguły
Podstawienie stanowi wyjątek od zakazu powoływania spadkobiercy w testamencie z zastrzeżeniem warunku (uzależnienie dziedziczenia od zaistnienia lub nie zaistnienia danego zdarzenia) lub terminu czyli przez wskazanie konkretnej daty. Przy konstrukcji podstawienia kolejna osoba dziedziczy tylko w przypadku gdy osoba powołana jako pierwsza nie będzie chciała lub nie będzie mogła dziedziczyć.
Powołany do dziedziczenia nie chce być spadkobiercą wtedy, gdy odrzuci spadek albo zrzeknie się dziedziczenia.
Kto nie może być spadkodawcą
Nie może natomiast być spadkobiercą:
a) powołana do dziedziczenia osoba fizyczna, która zmarła przed spadkodawcą lub powołana osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku, a także fundacja powołana w testamencie, która w określonym terminie nie została wpisana do rejestru,
b) dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, które urodziło się martwe,
c) osoba powołana do dziedziczenia, która została uznana za niegodną albo spadkodawca skutecznie ją wydziedziczył,
d) osoba fizyczna będąca zstępną spadkobiercy ustawowego, który zrzekł się dziedziczenia.
To do spadkodawcy należy wybór spośród wymienionych sytuacji. Nie jest natomiast możliwe ustanowienie spadkobiercy podstawionego z innych przyczyn. Przykładowo można tu wskazać niedopuszczalność podstawienia, gdy spadkodawca powołuje do dziedziczenia syna przebywającego za granicą, a na wypadek gdyby nie przyjął on spadku lub nie wrócił do kraju - wnuczkę. Brak powrotu do kraju nie mieści się w określeniu „nie może dziedziczyć”
Warto też zaznaczyć, że określenie „nie może być spadkobiercą” nie obejmuje sytuacji, w której osoba powołana do dziedziczenia na skutek śmierci nie zdążyła złożyć oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a nie upłynął jeszcze terminu do złożenia takiego oświadczenia (6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o podstawie dziedziczenia - w takim przypadku zazwyczaj chodzi o dzień ogłoszenia testamentu). W takim przypadku oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców.
Ustanowione w ważnym testamencie podstawienie wyłącza działanie przepisów przewidujących dziedziczenie dalszych krewnych na podstawie ustawy oraz instytucji przyrostu.
Przykład podstawienia testamentowego
Testament § 1 Roman Nowak oświadcza, że do całości spadku powołuje siostrę Zofię Vorner z domu Nowak, córkę Adama i Marii, urodzoną dnia 1 lipca 1959 r. w Warszawie, zamieszkałą w Berlinie pod adresem: 25 Kassel Strasse, BERLIN. § 2 Roman Nowak oświadcza, że na wypadek, gdyby powołana do spadku siostra Zofia Vorner nie chciała lub nie mogła być spadkobierczynią, co do całości spadku powołuje córkę brata – Annę Nowak, córkę Marka i Wandy, urodzoną dnia 30 stycznia 1988 r. w Warszawie, zamieszkałą w Warszawie, przy ul. Podmiejskiej 118. WAŻNE Testament musi w całości sporządzony odręcznie |