Zgodnie z Kodeksem cywilnym, na wypadek śmierci można rozrządzić jedynie przez testament. Takiego rozrządzenia może dokonać jednocześnie tylko jeden spadkodawca, o pełnej zdolności do czynności prawnych. Ponadto musi to zrobić osobiście, gdyż wykluczone jest działanie przez przedstawiciela.
Testament jest nieważny, jeżeli przy jego sporządzeniu spadkodawca był w stanie uniemożliwiającym mu swobodne albo świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli (np. zespół otępienny). W postanowieniu z dnia 14.12.2011r., sygn. akt I CSK 115/11 Sąd Najwyższy uznał, że testament jest nieważny, jeżeli spadkodawca nie jest w stanie przeciwstawić się sugestiom i naciskom osób, pod których wyłączną opieką pozostaje, ze względu na chorobę lub wiek, osłabiające jego aktywność i siłę woli.
Polecamy : Poradnik Gazety Prawnej 9/18 Firma w spadku – zarząd sukcesyjny
Nieważność testamentu następuje także, jeżeli spadkodawca działał pod wpływem błędu. Błąd ten musi być jednak na tyle istotny, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści. Testament jest nieważny również, jeśli został sporządzony pod wpływem groźby.
Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn może powołać się osoba, która ma w tym interes. Musi to zrobić najpóźniej z upływem 3 lat od chwili, gdy dowiedziała się o przyczynie nieważności, w każdym razie najpóźniej z upływem 10 lat od otwarcia spadku (otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy).
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Formy sporządzenia testamentu
Kodeks cywilny przewiduje trzy formy sporządzenia testamentu zwykłego. Po pierwsze, spadkodawca może go w całości napisać odręcznie, podpisać i opatrzyć datą (testament holograficzny). Może także sporządzić go w formie aktu notarialnego (testament notarialny). Ponadto, może oświadczyć swoją wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego w obecności 2 świadków (testament alograficzny).
Testament można sporządzić także w formie szczególnej, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. W przypadku zaistnienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo szczególnych okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających zachowanie zwykłej formy testamentu, spadkodawca może ustnie oświadczyć wolę, przy obecności co najmniej 3 świadków (testament ustny). Możliwe jest również oświadczenie woli wobec dowódcy statku lub jego zastępcy, w obecności 2 świadków, w trakcie podróży polskim statkiem powietrznym lub morskim (testament podróżny). Dopuszcza się również sporządzenie testamentu wojskowego.
Testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy zwykłej. Nie dotyczy to sytuacji, gdy spadkodawca zmarł przed upływem powyższego terminu. Jeżeli przez jakiś czas spadkodawca nie może sporządzić testamentu, bieg ustawowego okresu ulega zawieszeniu.
Zobacz: Spadki
Odwołanie testamentu
Testament może odwołać tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych i musi to zrobić osobiście. W każdej chwili może odwołać testament, zarówno w całości jak i jedynie co do poszczególnych postanowień.
Odwołanie testamentu może nastąpić poprzez sporządzenie nowego bądź zniszczenie poprzedniego w zamiarze odwołania. Ustawodawca przewiduje również możliwość pozbawienia testamentu cech, od których zależy jego ważność lub dokonania w nim zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Sporządzając nowy testament, należy wyrazić w nim wolę odwołania poprzedniego. Brak takiego stwierdzenia skutkuje odwołaniem tylko tych postanowień poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku (Dz. U. 1964 Nr 16, poz. 93 z późń. zm. – Kodeks Cywilny)