Do konsultacji publicznych trafił właśnie projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Świat się zmienia, technologie coraz śmielej wkraczają w nasze życie. Prawdopodobnie będzie dopuszczalna forma videotestamentu, tj. sporządzania testamentu ustnego za pomocą urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo czy też tylko audio: głosu spadkodawcy. . Czy już w 2025 r.? Zobaczymy.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (numer projektu: UD30, dalej jako: projekt) określa możliwość sporządzania testamentu ustnego za pomocą urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo lub głosu spadkodawcy. Na chwilę obecną prawo nie dopuszcza takiej możliwości. Polski legislator jest jednak świadomy tego, że postęp technologiczny ma realny wpływ na nasze życie i w związku z tym regulacje prawne też powinny ulegać odpowiednim zmianom.
Co ważne pomysł videotestamentu pojawił się już dawno. W 2018 r. bardzo interesującą monografię napisał na ten temat jeden z czołowych cywilistów prof. dr hab. Mariusz Załucki w swojej książce pt. "Videotestament. Prawo spadkowe wobec nowych technologii" wskazał w opisie, że: "Monografia jest próbą ustalenia wpływu rozwoju techniki na narzędzia prawne mogące posłużyć spadkodawcy do kształtowania stosunków społecznych mortis causa. Autor spogląda na dotychczasowe instrumenty będące w dyspozycji spadkodawcy, tak przez pryzmat aktualnie dostępnych form testamentu, jak również z perspektywy obecności urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk praktycznie w każdym gospodarstwie domowym. Jego zadaniem jest m.in. wytyczenie granic dla nowych rozwiązań prawnych, umożliwiających wykorzystanie powszechnie dostępnych urządzeń technicznych do celów prawnospadkowych, dla rejestracji ostatniej woli spadkodawcy. Takim instrumentem w rękach spadkodawcy może być videotestament, którego charakterystyka jest przedmiotem prowadzonych w książce badań".
Czy testament może być ustny?
Tak, testament może być ustny w szczególnych sytuacjach. Jak wynika ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, dalej jako: KC), a konkretnie z art. 925 § 1 KC: Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. § 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. § 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Testament ustny jest często fałszowany!
Ustne oświadczenie woli spadkodawcy często powoduje problemy dowodowe w praktyce sądowej. W doktrynie, na podstawie obserwacji praktyki sądowej, wskazuje się, że przypadki fałszowania testamentów ustnych są znacznie częstsze niż w przypadku innych rodzajów testamentów. Proponowany projekt zakłada modyfikację warunków określonych w art. 952 § 1 KC, które umożliwiają sporządzenie testamentu ustnego. Ta zmiana ma na celu ograniczenie prób fałszowania testamentów ustnych oraz dostosowanie prawnych przesłanek tej formy rozrządzenia na wypadek śmierci do przyjętych kryteriów.
Videotestament formą testamentu ustnego?
Dzięki postępowi technologicznemu stało się możliwe tworzenie testamentów ustnych za pomocą urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo lub głosowe spadkodawcy. W praktyce często zdarza się, że testatorzy podejmują decyzję o sporządzeniu testamentu w ostatnich chwilach życia, kiedy złożenie go w tradycyjnej formie ustnej może być niemożliwe z powodu braku wystarczającej liczby świadków, którzy zapamiętaliby i potwierdzili treść testamentu. Sporządzenie testamentu w formie pisemnej lub notarialnej może być również utrudnione, na przykład ze względu na nagłość wydarzenia zagrażającego życiu. W takiej sytuacji idealną formą wydaje się nagranie głosowe spadkodawcy czy nagranie wideo.
Testament ustny audiowizualny [PROJEKT] 2025
Projekt ustawy zakłada wprowadzenie art. 952 § 1 zn. 1 k.c., który reguluje nową formę sporządzania testamentu ustnego – testament ustny audiowizualny. Taki testament będzie nagrywany za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich późniejsze odtworzenie. Dzięki temu osoby znajdujące się w sytuacji zagrożenia życia będą mogły łatwiej sporządzić testament. Większa liczba dostępnych form testamentów ułatwi testatorowi rozrządzenie własnym majątkiem w razie śmierci.
Ryzyko sfałszowania testamentu ustnego audiowizualnego za pomocą sztucznej inteligencji
Oczywiście istnieje ryzyko fałszowania takich testamentów, na przykład za pomocą sztucznej inteligencji. Musimy sobie więc zdać sprawę, że taka regulacja m mieć naprawdę szczególny charakter. Testament ustny audiowizualny będzie traktowany jako forma szczególna, a nie zwykła, podobnie jak testament ustny sporządzany w obecności świadków. Sąd będzie oceniał stan świadomości i wolności testatora w chwili sporządzania testamentu.
JAK NAGRAĆ VIDEOTESTAMENT?
Pojęcie trwałego nośnika jest zdefiniowane w przepisach szczególnych, a sądy będą miały możliwość elastycznego określania, na czym polegało zarejestrowanie obrazu i dźwięku w danym przypadku. Nagranie może być dokonane zarówno przez samego testatora, jak i przez inną osobę. Spadkodawca powinien podać w oświadczeniu miejsce i datę sporządzenia testamentu, przy czym obecność świadków nie będzie konieczna. Każda osoba mająca dostęp do trwałego nośnika informacji, na którym utrwalono testament ustny audiowizualny, będzie zobowiązana dostarczyć go do sądu w ciągu miesiąca od jego sporządzenia lub trzech miesięcy od śmierci spadkodawcy. Sąd sporządzi protokół z odtworzenia takiego testamentu, stosując dotychczasowe przepisy dotyczące protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu. Nośnik będzie przechowywany w sejfie sądu.
Likwidacja instytucji testamentu podróżnego
W projekcie zdecydowano się na usunięcie instytucji testamentu podróżnego z systemu prawnego. Brak jest bowiem zainteresowania sporządzaniem testamentów podróżnych i prawdopodobnie niewiele osób wie o takiej możliwości. Warto dodać, że na wątpliwości oraz sens istnienia tego rodzaju testamentu zwraca się uwagę nie tylko w Polsce, ale i w krajach, gdzie przepisy przewidują podobne regulacje.
Kiedy ustawa wejdzie w życie?
Trwa etap legislacyjny. Według informacji z Rządowego Centrum Legislacji, projekt ustawy jest w trakcie opiniowania. Planowane jest, że ustawa wejdzie w życie miesiąc po jej ogłoszeniu.
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (numer projektu: UD30)