Testament służy temu, by rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci. Co może zrobić spadkodawca, który po sporządzeniu testamentu dokonał zmiany swojej „ostatniej woli”? W jaki sposób anulować skutki prawne testamentu? W takiej sytuacji spadkodawca może testament odwołać.
- Kiedy można odwołać testament
- Kto może odwołać testament
- Jak odwołać testament
- Odwołanie testamentu nowym testamentem
- Dorozumiane odwołanie testamentu
- Odwołanie testamentu przez jego zniszczenie
- Odwołanie testamentu przez zmiany w dokumencie
Spadkodawca ma pełną swobodę w rozrządzeniu swoim majątkiem na wypadek śmierci. W szczególności może powołać jednego lub wielu spadkobierców. Nie ma przy tym żadnych ograniczeń, co do wyboru spadkobierców: mogą to być członkowie rodziny należący do grona spadkobierców ustawowych, ale także i osoby w żaden sposób niespokrewnione ani niespowinowaconego ze spadkodawcą. Spadkodawca może testamentem dokonać innych rozrządzeń na wypadek śmierci: dokonać zapisów, ustanowić fundację itp. Rozrządzenia testamentowe mogą dotyczyć całego jego majątku, bądź też tylko jakiejś jego części. Przejawem swobody w zakresie dysponowania majątkiem na wypadek śmierci jest także ustanowiona przepisami Kodeksu cywilnego zasada odwołalności testamentu.
Kiedy można odwołać testament
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Jeżeli spadkodawca odwołał cały testament, ale nie rozrządził swoim majątkiem na wypadek śmierci nowym testamentem, po jego śmierci następuje po nim dziedziczenie ustawowe.
Kto może odwołać testament
Odwołać testament może tylko osoba mająca – w chwili odwołania, a nie sporządzenia odwoływanego testamentu – pełną zdolność do czynności prawnych. Zdolność tę mają osoby, które są pełnoletnie, a zarazem nieubezwłasnowolnione.
Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. Jednakże uzyskać pełnoletność może kobieta, która po ukończeniu 16. roku życia wyszła za mąż za zgodą sądu opiekuńczego. Unieważnienie takiego małżeństwa przed ukończeniem przez kobietę 18. roku życia nie powoduje utraty przez nią pełnoletności.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie albo częściowo nie może odwołać testamentu, który sporządziła przed ubezwłasnowolnieniem. Czynności zmierzające do odwołania testamentu podjęte przez taką osobę są bezwzględnie nieważne.
Testamentu nie można także odwołać (podobnie jak i sporządzić) przez przedstawiciela. W celu skutecznego odwołania testamentu spadkodawca musi działać osobiście.
Jak odwołać testament
Odwołanie testamentu może nastąpić na jeden z trzech sposobów, które określają przepisy Kodeksu cywilnego. Są to:
- sporządzenie nowego testamentu,
- zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność – o ile spadkodawca działa w zamiarze odwołania testamentu,
- dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
W każdym przypadku czynnościom spadkodawcy musi towarzyszyć jego zamiar odwołania testamentu.
Odwołanie testamentu nowym testamentem
Spadkodawca może odwołać testament sporządzając nowy testament. Nie jest przy tym ograniczony formą odwoływanego testamentu. Może więc odwołać np. testament notarialny testamentem własnoręcznym bądź ustnym, albo – testament zwykły testamentem szczególnym.
Nowy testament może zawierać wyraźne oświadczenie spadkodawcy w przedmiocie odwołania poprzedniego (lub wszystkich poprzednich – którą to formułę stosuje się często w praktyce notarialnej) testamentu. Oświadczenie woli spadkodawcy może być przy tym wyrażone dowolnymi słowami (np. „odwołuję”, „anuluję”, „unieważniam”, „uchylam” itp.), byle tylko z ich znaczenia wynikała wola odwołania poprzedniego testamentu. Treść takiego testamentu odwołującego może w szczególności ograniczać się wyłącznie właśnie do odwołania testamentu w całości bądź w części, a nowy testament nie zawiera powołania spadkobiercy ani żadnych innych rozrządzeń na wypadek śmierci. Wówczas z chwilą otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) do spadku zostaną powołani spadkobiercy ustawowi.
Oczywiście odwołanie pierwszego testamentu jest skuteczne wyłącznie w przypadku, gdy nowy testament jest ważny.
Dorozumiane odwołanie testamentu
Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
W przypadku gdy nowe rozrządzenia testamentowe w ogóle nie dają pogodzić się z treścią poprzedniego testamentu, dziedziczenie następuje na podstawie nowego testamentu. Jeśli pomiędzy tymi testamentami zachodzi sprzeczność jedynie częściowa, porządek dziedziczenia wyznaczałaby częściowo stary, a częściowo nowy testament.
Odwołanie testamentu przez jego zniszczenie
Spadkodawca może odwołać testament niszcząc go lub pozbawiając go cech, od których zależy jego ważność. W ten sposób odwołać można wyłącznie testamenty, które mają postać spisanego dokumentu. Skuteczne odwołanie następuje przy tym jedynie poprzez oddziaływanie spadkodawcy na oryginał dokumentu, a nie jego jakąkolwiek kopię. Spadkobierca ma pełną dowolność w wyborze metody zniszczenia dokumentu, byle tylko dokonał tego osobiście oraz – działając w zamiarze odwołania testamentu.
Odwołanie testamentu nie będzie wobec tego skutkiem przypadkowego zniszczenia dokumentu zawierającego rozrządzenia na wypadek śmierci. Chociaż zdarzenia tego typu prowadzą do unicestwienia materialnej postaci dokumentu , to jednak nie pozbawiają skuteczności rozrządzeń testamentowych. W razie zniszczenia lub utraty testamentu dopuszczalne jest bowiem – co wynika z utrwalonej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego – postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia faktu sporządzenia testamentu własnoręcznego oraz jego treści.
Odwołanie testamentu przez zmiany w dokumencie
Spadkodawca może odwołać testament dokując w jego treści zmian, z których wynika wola jego odwołania. Mogą one polegać np. na przekreśleniu treści testamentu w całości lub części, skreśleniu wymaganych dla danego rodzaju testamentu podpisów.