Testament szczególny
Testament ustny jest formą testamentu szczególnego. Uregulowany został w art. 952 Kodeksu cywilnego. Może zostać sporządzony tylko w ściśle określonych przez ustawę okolicznościach. Do testamentów szczególnych zaliczamy także testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym oraz testament wojskowy.
Testament ustny
Pierwszym warunkiem uzasadniającym sporządzenie ostatniej woli w takiej formie jest obawa rychłej śmierci spadkodawcy. „Obawa rychlej śmierci” jest pojęciem niedookreślonym. Konieczne jest badanie zaistnienia tej przesłanki w każdym, konkretnym stanie faktycznym. Jak stwierdził Sąd Najwyższy obawa rychłej śmierci nie może być utożsamiana z lękiem ani strachem przed śmiercią. Wymaga bowiem świadomości po stronie spadkodawcy zbliżającej się śmierci (postanowienie SN z dnia 15 lutego 2008 r., I CSK 381/07). Obawa może być wynikiem podeszłego wieku, nagłej choroby, nieszczęśliwego wypadku. Istotna rolę odgrywają także subiektywne przekonania samego spadkodawcy oparte na rzeczywistych zdarzeniach.
Testament ustny sporządzony przed samobójstwem nie może być uznany za sporządzony w warunkach obawy o rychłą śmierć.
Druga przesłanką, która umożliwia sporządzenie testamentu we wskazanej formie jest szczególna okoliczność uniemożliwiająca lub w znaczny sposób utrudniająca zachowanie zwykłej formy testamentu. Pod tym pojęciem rozumiany jest szereg zjawisk. Od klęsk naturalnych począwszy, po brak umiejętności pisania testatora czy nieważność testamentu allograficznego.
Dla swej ważności testament ustny wymaga jednoczesnej obecności co najmniej trzech osób – świadków. W ich obecności testator musi wyrazić wolę testowania i treść rozrządzeń.
Zobacz również: Kiedy testament ustny jest ważny
Potwierdzenie treści
Testament sporządzony ustnie wymaga potwierdzenia jego treści. Może ono nastąpić w dwóch formach: pisemnej i sądowej, które wzajemnie się wykluczają. Pismo stwierdzające treść testamentu powinno być sporządzone przez jednego ze świadków lub przez osobę trzecią. Powinno ono zawierać miejsce, datę i treść złożonego oświadczenia woli, miejsce i datę potwierdzenia testamentu, podpis testatora, świadków i osoby sporządzającej pismo.
Drugim sposobem jest potwierdzenie sądowe. Treść zostaje ustalona i potwierdzona przez zgodne oświadczenia świadków złożone przed sądem. Jest to rozwiązanie ograniczone czasowo, może nastąpić tylko w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku. Niepotwierdzenie treści testamentu ustnego skutkuje jego nieważnością.
Warunkiem niezbędnym istnienie testamentu ustnego jest wyrażenie takiego życzenia przez spadkodawcę.
Propozycje Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego:
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zapowiada reformę prawa spadkowego. Przyczynami planowanych zmian jest niedostosowanie uregulowań prawnych do rzeczywistości, także wysoki procent fałszywych testamentów wśród testamentów ustnych. Zmiany mają na celu:
- Zlikwidowanie szczególnej formy testamentu, jaką jest testament ustny. Zdaniem Komisji nie wywrze to negatywnych skutków bowiem osoba, która nie będzie w stanie własnoręcznie napisać testamentu, w każdej sytuacji będzie miała możliwość wezwania notariusza, by ten sporządził testament notarialny.
- Ograniczenie odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe - dziedziczone wraz ze spadkiem i wyeliminowanie konieczności spłacania ich z własnego majątku. Spadkobierca bardzo często nawet nie wiem o istniejącym zadłużenie, dlatego nie korzysta z instytucji odrzucenia spadku albo przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza. Projekt zakłada wprowadzenie automatycznego przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, w sytuacji gdy spadkobierca nie odrzuci zadłużonego spadku w ciągu 6 miesięcy. Za długi spadkowe będzie więc można odpowiadać tylko do wysokości odziedziczonego majątku. Oznacza to, że w najgorszym przypadku spadkobierca niczego nie odziedziczy.
- Wprowadzenie testamentu wspólnego małżonków. Wzorem regulacji prawa niemieckiego Komisja dąży do wprowadzenia możliwości wspólnego rozrządzenia na wypadek śmierci majątkiem przez małżonków. Jest to rozwiązanie praktyczne zwłaszcza w sytuacji osób będących we wspólności majątkowej.
- Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia po bezdzietnych małżonkach jedynie do wdowca. Obecnie jest to małżonek i rodzeństwo zmarłego.
- Wprowadzenie substytucji powierniczej, czyli możliwości testatora zdecydowania o tym, co będzie działo się z jego majątkiem nawet po śmierci jego spadkobierców.
- Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do zachowku jedynie do dzieci i małżonka.
- Rozszerzenie katalogu przesłanek wydziedziczenia.
Projekt znajduje się nadal w Komisji Kodyfikacyjnej, nie wiadomo czy przyjmie kształt nowelizacji prawa spadkowego czy projekt zupełnie nowych rozwiązań.
Polecamy serwis: Spadki
Podstawa prawna:
- ustawa z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93),
- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., I CSK 381/07.