Czym jest zapis windykacyjny?
Zapis windykacyjny jest testamentowym rozporządzeniem, w którym określony podmiot będący spadkobiercą testamentowym lub ustawowym, nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, którą zgodnie z Kodeksem cywilnym jest chwila śmierci spadkodawcy. Może on być sporządzony wyłącznie w testamencie w formie aktu notarialnego. W innych formach testamentu: własnoręcznej, urzędowej czy ustnej, testator może jedynie powołać do całości lub oznaczonej części spadku jedną albo kilka osób, nie może natomiast wskazywać konkretnych rzeczy, które chce im przekazać.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości, prawa majątkowe, które mogą zostać zbyte, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, ustanowienie użytkowania lub służebności na rzecz zapisobiercy.
Warunki i terminy
Wszelkie dodane do zapisu windykacyjnego warunki czy terminy z chwilą śmierci spadkodawcy uważa się za nieistniejące. Spadkobierca otrzymuje więc przeznaczoną dla siebie w testamencie rzecz, mimo, iż nie spełnił warunku zmarłego. Wyjątkiem od tej zasady jest przykład, gdy z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis w ogóle nie zostałby uczyniony. Zapis windykacyjny wywołuje wówczas takie skutki, jakby był zapisem zwykłym, dokonywanym pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Warunek spadkodawcy nigdy nie może być sprzeczny z przepisami prawa, ani z zasadami współżycia społecznego.
Długi spadkowe
Jeśli majątek spadkodawcy jest zadłużony, zapisobiercy windykacyjni także ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe, chyba, że odrzucą spadek. Są oni do tego zobowiązani do momentu działu spadku solidarnie ze wszystkimi spadkobiercami. Samo rozliczenie między nimi z tytułu tej odpowiedzialności następuje proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. W obydwu przypadkach zostaje ona jednak ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Zapisobierca nie ma obowiązku zapłaty wyższej kwoty, niż wynosiła wartość uzyskanego przez niego majątku, wyliczona według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
Zobacz też: Spadki
Inne prawa zapisobiercy
Zapisobierca windykacyjny może wystąpić do sądu o wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub do notariusza o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Do dopełnienia tych formalności nie są mu już potrzebne żadne zezwolenia, upoważnienia, ani pełnomocnictwa od spadkobierców. Wystarczy, aby pilnował on terminów, jakie muszą upłynąć od śmierci spadkodawcy. Co do zasady, stwierdzenia nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić wcześniej, niż sześć miesięcy od otwarcia spadku. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wszyscy spadkobiercy zdążyli już ustosunkować się w sprawie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz zapisów windykacyjnych wydaje sąd po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa zapisobiercę oraz osoby, które mogą być spadkobiercami ustawowymi i testamentowymi.
Możliwość zmiany stwierdzenia nabycia spadku
Wniosek o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku może złożyć każdy zainteresowany w wydziale cywilnym sądu rejonowego. Podczas postępowania przeprowadza się dowód, iż osoba, która pierwotnie otrzymała spadek nie jest w ogóle spadkobiercą bądź jej udział w spadku jest inny niż został stwierdzony wcześniej. W sytuacji jednak, gdy zapisobierca windykacyjny był uczestnikiem toczącego się już postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, musi wykazać podstawy, których nie mógł powołać we wcześniejszym postępowaniu. Dodatkowo, wniosek o zmianę ma prawo złożyć tylko przed upływem roku od dnia, w którym zyskał taką możliwość.
Nieważność zapisu windykacyjnego
Zapis windykacyjny pozostaje nieważny, jeżeli dana rzecz przekazana zapisobiercy została sprzedana. Spadkodawca może obracać wszystkimi dobrami, jakie do niego należą za życia i prawa tego nie można mu odebrać. Testament natomiast pozostaje ważny w pozostałej części. Analogiczna sytuacja występuje wtedy, gdy w chwili otwarcia spadku testator był zobowiązany do zbycia jego przedmiotu. Nie jest w pełni skuteczny zapis windykacyjny, gdy ustanawia się dla zapisobiercy użytkowanie wieczyste lub służebność, a w chwili otwarcia spadku przedmiot ten albo już nie należy do spadku, albo spadkobierca zobowiązany jest do jego zbycia.
Polecamy serwis: Sprawy rodzinne
Zachowek
Jeśli testator pomija w testamencie osoby uprawnione do zachowku, zapisobierca windykacyjny ma obowiązek go wypłacić. Jedynym warunkiem jest doliczenie zapisu do spadku. Uprawniony ma prawo domagać się kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku, gdy spadkodawca zapłacił mniej. Zapisobierca windykacyjny uiszcza jednak tylko taką sumę, w granicach której wzbogacił się przyjmując zapis. Zupełnie inna jest sytuacja, gdy on sam uprawniony jest do zachowku. Odpowiedzialność ponosi wówczas w stosunku do uprawnionych tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej zwykły zachowek. Zwolnieniem od zapłaty jest wydanie przedmiotu zapisu. Jeśli w testamencie zostało wymienionych kilku zapisobierców windykacyjnych, wszyscy oni odpowiadają solidarnie względem uprawnionego do zachowku.
Podstawa prawna:
Ustawa z dn. 23. kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.)
Ustawa z dn. 17. listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.)