Powołaną do dziedziczenia spadku w całości lub w części może być jedna bądź kilka osób. Warto wiedzieć, że testament można sporządzić bez pomocy prawnika jednakże dla jego ważności muszą być spełnione pewne wymogi ustawowe.
Przesłanki ważności testamentu
Podstawową przesłanką ważności testamentu jest to, aby sporządzająca go osoba miała pełną zdolność do czynności prawnych, a więc powinna być pełnoletnia oraz nie może być ubezwłasnowolniona. Nieważny jest testament sporządzony przez przedstawiciela, chociażby był on rodzicem niepełnoletniego dziecka, za które odpowiada. Nie wywołuje również skutków prawnych dokument powstały w stanie, który wyłącza świadome bądź swobodne podjęcie decyzji oraz wyrażenie woli. Podobnie, jeżeli testator podjął decyzję pod wpływem błędu, który zaważył za konkretnym podjęciu decyzji, zaś gdyby nie on, treść dokumentu byłaby inna oraz jeżeli działał pod wpływem groźby. Jeżeli zachodzi któraś z powyższych przyczyn, dla której testament powinien zostać unieważniony, należy powołać się na nią w ciągu trzech lat od dnia, w którym osoba która mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, najpóźniej jednak w ciągu dziesięciu lat od chwili śmierci spadkodawcy.
Zobacz: Księga czwarta – Spadki (art. 922-1088)
Rodzaje testamentów
Istnieją trzy formy, w których możliwe jest sporządzenie ważnego testamentu zwykłego:
1. Własnoręczny, zwany również holograficznym
2. Notarialny
3. Alograficzny.
Zobacz: Zapis- instytucja prawa spadkowego
Testament własnoręczny
Testament własnoręczny powinien zostać w całości spisany pismem ręcznym. Wymóg ten zapewnia testatorowi możliwość swobodnego rozporządzenia swoim mieniem oraz zapewnia autentyczność dokumentu. Testament sporządzony przy pomocy komputera czy też maszyny do pisania nie wywoła zatem skutków prawnych. Nie będzie miał mocy wiążącej również dokument, w którym część tekstu, bądź nawet pojedyncze słowa, zostaną napisane przez inną osobę. Warto zatytułować dokument, ponieważ czasem pozwala to na uniknięcie wątpliwości co do intencji rozporządzającego.
Testator powinien czytelnie podpisać się nazwiskiem (aby uniknąć nieporozumień najlepiej również imieniem). Nie jest dopuszczalne podanie inicjałów czy też umieszczenie parafy.
Ustawodawca nie określa miejsca, w którym należy złożyć podpis, jednakże zwyczajowo przyjmuje się, że podpis składa się pod tekstem dokumentu. Sporządzający testament powinien również podać datę. Pominięcie daty nie spowoduje nieważności testamentu, o ile nie powstaną wątpliwości co do zdolności spadkodawcy w chwili jego sporządzania, co do treści dokumentu oraz co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. W trakcie sporządzania testamentu, spadkodawca może przekreślać wyrazy, zdania czy też fragmenty tekstu. Po podpisaniu dokumentu, zmiany tego rodzaju powinny zostać opatrzone przynajmniej datą. Dodatkowe postanowienia powstałe już po podpisaniu testamentu, powinny również zostać podpisane, gdyż stanowić one będą nowy dokument.
Ustawa nie określa materiału na jakim testament powinien zostać sporządzony. Ważny zatem będzie dokument sporządzony ołówkiem na kartce papieru, piórem na pergaminie czy nawet kredą na murze. Może być on napisany na jednej bądź kilku kartkach papieru, o ile zachowują one między sobą jakąś więź (najlepiej jeśli strony zostaną ponumerowane). Dla ważności testamentu holograficznego nie jest wymagana obecność świadków.
Zobacz: Dziedziczenie długów
Testament notarialny
Testament notarialny sporządzany jest przed notariuszem, w formie aktu notarialnego, zaś jego oryginał przechowywany jest w kancelarii notarialnej. Tego rodzaju testament jest o tyle bezpieczny, że notariusz zaświadcza o braku przesłanek jego nieważności oraz gwarantuje, że nie zostanie zniszczony bądź zmieniony przez osobę mającą w tym interes.
Testament alograficzny
Testament alograficzny to ustne wyrażenie swojej woli wobec wójta (burmistrza czy prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków. Testamentu w tej formie nie mogą jednak sporządzić osoby głuche lub nieme.
Testamenty szczególne
Ustawa przewiduje kilka przypadków, kiedy spadkodawca może wyrazić swą ostatnią wolę również w innych formach, zwanych szczególnymi.
Przede wszystkim ważny jest testament sporządzony w formie ustnej w jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy (w szczególności uzasadniona jego stanem zdrowia bądź wskutek nagłych wypadków) albo jeśli zachodzi utrudnienie tego rodzaju, że sporządzenie testamentu w formie zwykłej jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
W takiej sytuacji jeden ze świadków, bądź osoba trzecia, może spisać oświadczenie testatora, jednak nie później niż przed upływem roku od jego złożenia. Pismo to powinno zostać podpisane przez testatora oraz co najmniej dwóch świadków. W razie gdyby oświadczenie to nie zostało spisane w powyższy sposób, możliwe jest aby ustalić treść oświadczenia woli testatora w ciągu 6 miesięcy od jego śmierci poprzez złożenie zgodnych ze sobą zeznań świadków przed sądem.
Zobacz: Formalności spadkowe – stwierdzenie nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia
Inną szczególną formą jest możliwość sporządzenia testamentu podczas podróży statkiem lub samolotem. Wtedy testator może oświadczyć swą wolę w obecności dwóch świadków przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Ci zobowiązani są do spisania woli spadkodawcy podając datę. Następnie należy odczytać dokument, zaś testator powinien go podpisać.
Ustawa przewiduje również testament wojskowy, który można sporządzić w czasie mobilizacji bądź wojny.
Zdaniem Sądu Najwyższego, testament ustny może sporządzić również osoba nieumiejąca mówić, bowiem ustnym oświadczeniem woli jest nie tylko oświadczenie wyrażone słowami ale również oświadczenie wyrażone powszechnie używanymi znakami czy też gestykulacją. Warunkiem ważności oświadczenia woli złożonego w ten sposób jest to, aby świadkowie przy tym obecni zrozumieli je w sposób niebudzący wątpliwości.
Świadkowie obecni przy sporządzaniu testamentu
Świadek obecny przy sporządzaniu testamentu nie może być ubezwłasnowolniony. Nie może być też niewidomy, głuchy bądź niemy, musi umieć czytać i pisać, znać język w którym sporządzany jest testament oraz nie może być skazany prawomocnym wyrokiem za składanie fałszywych zeznań. Ustawa stanowi, że nie może być świadkiem osoba, dla której w testamencie została zapisana jakakolwiek korzyść oraz małżonek testatora, krewni bądź powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające w stosunku przysposobienia. Jeżeli jednak któraś z powyższych osób była świadkiem, nieważności nie ulega całość testamentu lecz tylko postanowienie które przysparza jej korzyści bądź którejś z jej najbliższych wymienionych w ustawie.
Spadkobierca
Spadkobiercą może być osoba fizyczna lub prawna o ile posiada zdolność dziedziczenia oraz jednostka organizacyjna posiadająca zdolność prawną. Testator powinien pamiętać aby podać w jakiej części dziedziczą poszczególni spadkobiercy bowiem w razie braku zapisu w tej kwestii, dziedziczą oni w częściach równych.
Ważne jest aby spadkobierca został określony w sposób umożliwiający dostateczną indywidualizację podmiotu np. moja starsza siostra, czy też mój jedyny syn. Niedokładne określenie podmiotu spowoduje nieważność testamentu.
Przy sporządzaniu testamentu nie można zastrzec terminu ani warunku. Zapis taki jest nieważny . Należy pamiętać, że decydujące znaczenie dla ważności testamentu ma stan prawny istniejący w chwili sporządzania dokumenty. Późniejsze zmiany prawne nie wywołują w tej kwestii zmian. Spadkodawca może odwołać testament poprzez sporządzenie nowego dokumentu bądź poprzez jego zniszczenie. Możliwe jest także dokonanie w testamencie zmian, z których będzie wynikała wola odwołania danych postanowień.