Osoba chora
Osoba chora, w kontekście możliwości sporządzenia ważnego testamentu, to osoba chora, potocznie mówiąc - psychicznie.
Doprecyzowując to pojęcie, jest to osoba znajdująca się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, spowodowanym np. chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym lub innym – nawet przemijającym – zaburzeniem czynności umysłowych.
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji
Przesłanką podstawową jest stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Testament sporządzony przez osobę znajdującą się w takim stanie jest nieważny.
Co do zasady, osoba u której stwierdzono chorobę psychiczną, nie może sporządzić ważnego testamentu, ale kiedy taka osoba znajduje się w okresie, kiedy choroba cofnęła się, to wówczas testament przez nią sporządzony będzie ważny.
Niedorozwój umysłowy w zasadzie zawsze uniemożliwia sporządzenie ważnego testamentu.
Testator może znajdować się również w stanie zaburzenia czynności umysłowych przemijających, takich jak upojenie alkoholowe, stan po zażyciu narkotyków, środków odurzających, modnych ostatnio dopalaczy.
Co z testamentem
Jeśli mimo znajdowania się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji spadkodawca sporządzi testament, to zanim nie zostanie stwierdzona jego nieważność, testament istnieje i wyłącza ustawowe dziedziczenie. Nie można go ot tak pominąć, tylko trzeba stwierdzić jego nieważność, bo istnieje zasada ochrony testowania.
Testator może sporządzić testament własnoręcznie, ale może też sporządzić go u notariusza. Notariusz, mimo, że jest osobą urzędową, może nie rozpoznać istnienia choroby psychicznej czy niedorozwoju umysłowego (stopnia lekkiego), i spisać oświadczenie woli takiej osoby, która stawiła się i chce sporządzić testament. Także sporządzenie testamentu u notariusza wcale nie powoduje, że nie można go podważyć.
Zobacz również: Nieważność testamentu
Opinia biegłego
W takiej sytuacji to zawsze lekarz, powołany przez sąd w charakterze biegłego, jedynie może stwierdzić, czy testator spadkodawca znajdował się w stanie wyłączającym sporządzenie ważnego testamentu.
Przy istnieniu choroby psychicznej najistotniejsza będzie dokumentacja lekarska, również do tego, by orzec, że taka choroba psychiczna wyłączała świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak też do tego, czy nie zaistniał stan remisji choroby (jej cofnięcia się).
Przy niedorozwoju umysłowym również podstawą opinii biegłego będzie dokumentacja lekarska, bo trudno sobie wyobrazić, by na podstawie zeznań świadków można było stwierdzić, że dana osoba cierpiała na niedorozwój umysłowy. Oczywiście, nie jest to wykluczona, bo może się zdarzyć, że taka osoba nigdy nie była u lekarza psychiatry czy psychologa i nie ma dokumentacji w tym względzie, ale mogły zachować się wpisy w zakresie stanu zdrowia psychicznego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, a do takiego lekarza prawie każdy z nas czasem trafia.
Natomiast w stanach przemijających swobodne albo swobodne powzięcie decyzji dowodem mogą być zeznania świadków, a korzystną okolicznością będzie istnienie dokumentacji lekarskiej z pobytu tej osoby np. w szpitalu po upojeniu alkoholowym czy zażyciu narkotyków, dopalaczy, a jeśli nie doszło do skorzystania z pomocy lekarskiej w tym stanie, to oprócz zeznań świadków pomocna będzie dokumentacja medyczna z tych zdarzeń, kiedy osoba ta znajdowała się w stanie upojenia alkoholowego czy odurzenia narkotykami itp. środkami.
Sprawy tego rodzaju są dość trudne dowodowo.
Osoba ubezwłasnowolniona
Jeśli osoba chorująca psychicznie, z niedorozwojem umysłowym została ubezwłasnowolniona wcześniej, to już ta okoliczność uniemożliwia jej sporządzenie ważnego testamentu, bo na skutek ubezwłasnowolnienia traci ona zdolność testowania. Ale nie powoduje to automatycznej nieważności testamentu i również i w tym przypadku stwierdzenie nieważności testamentu odbywa się przed sądem.
Zobacz również serwis: Testament