Wyłączenie osób od dziedziczenia konkretnego przedmiotu.
Uprawnienie najbliższych krewnych spadkobiercy jest bardzo trudne do obalenia. Jest na to jednak kilka sposobów.
1. Pominięcie w testamencie
W skutek pominięcia danej osoby w testamencie – nie uczestniczy ona w dziedziczeniu spadku po testatorze. Rozwiązanie takie ma jednak wadę w postaci powstania obowiązku wypłaty zachowku na rzecz spadkobiercy ustawowego, który został pominięty. Uprawnienie do zachowku jest jednak roszczeniem przede wszystkim pieniężnym – tak więc uprawniony nie może się domagać wydania mu przedmiotu ze spadku, jak również ustanowienia na jego rzecz współwłasności. Jest to więc rozwiązanie, które pozwala przekazać określone przedmioty wybranym osobom – jednak może na nich sprowadzić spore roszczenia finansowe (nie zawsze mogą dysponować określoną kwotą pieniędzy, czasem wypłata zachowku, wiąże się z koniecznością sprzedaży części odziedziczonych przedmiotów).
Prawa do zachowku nie ma rodzeństwo spadkobiercy! Nie mają go również spadkobiercy niegodni dziedziczenia.
2. Wydziedziczenie
Jest niejako kwalifikowaną wersją pominięcia w testamencie. Wydziedziczenie musi być jednak spowodowane określonym (nagannym) zachowaniem spadkobiercy ustawowego.
Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie danego spadkobiercy, nie tylko dziedziczenia (tu wystarczy samo pominięcie w testamencie), ale także (a może przede wszystkim) prawa do zachowku. Skutki rozciągają się również na zstępnych (dzieci, wnuki) wydziedziczonego.
Zobacz również: Na czym polega zrzeczenie się dziedziczenia
3. Umowa o zrzeczenie się spadku.
Spadkobierca aby uregulować prawa do spadku – w sposób inny niż testamentowy- może z przyszłym spadkobiercą sporządzić umowę o zrzeczeniu się przez niego dziedziczenia. Skutkiem zawarcia takiej umowy, jest traktowanie danego spadkobiercy tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W umowie można również uwzględnić zstępnych spadkobiercy (dzieci), tak aby one również były umową objęte.
W zamian za zrzeczenie się dziedziczenia, spadkodawca może otrzymać wynagrodzenie. Spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia nie może dochodzić praw do dziedziczenia, ani zachowku.
Wyłączenie przedmiotu ze spadku
W tej kwestii pojawiają się 2 problemy. Jeden to fizyczne wyłączenie przedmiotu ze spadku – co jest stosunkowo proste. Drugim jest niestety możliwość uruchomienia się uprawnienia do zachowku – i to mimo braku testamentu (dotyczy darowizny i zapisu).
1. Poprzez sprzedaż
Sprzedanie przedmiotu (nawet innemu spadkodawcy) skutecznie wyłącza daną rzecz z masy spadku. Pozostali spadkobiercy nie mogą mieć żadnych roszczeń wobec nabywcy przedmiotu. Rzecz jasna dotyczy to tylko faktycznej, a nie markowanej sprzedaży (np. w celu uniknięcia podatku).
W skutek sprzedaży do spadku wejdą jednak rzeczy uzyskane w zamian sprzedanej rzeczy.
2. Poprzez zapis testamentowy
Poza możliwością powołania kogoś do spadku, w testamencie można również dokonać zapisu określonego składnika majątkowego na rzecz wybranej osoby. W wyniku zapisu dana rzecz nie podlega działowi spadku- tj. nie jest dziedziczona zgodnie z udziałem spadkowym danej osoby (wynikającym bądź z testamentu, bądź z ustawy – jeśli spadkodawca nie wybrał spadkobiercy testamentowego).
Wielkość zapisu można kwestionować jedynie, jeśli wobec wykonawcy zapisu (spadkobiercy) skierowane są roszczenia z tytułu zachowku. Wówczas może zapis zmniejszyć tak, aby w spadku pozostał mu majątek odpowiadający wielkości zachowku przysługującego jemu samemu.
Jednakże jeśli zapisobiorca jest jednocześnie spadkobiercą (a zapis po prostu zwiększa ich udział spadkowy) - pozostali spadkobiercy mogą dochodzić od niego zachowku- jeśli to co w spadku pozostanie, nie wystarczy na pokrycie wartości zachowku.
Zobacz serwis: Darowizny
3. Darowizna
Udzielenie darowizny wbrew pozorom łączy się ze sporym ryzykiem dla obdarowanego. W szczególności jeśli przedmiotem darowizny jest przedmiot wartościowy (np. mieszkanie, czy gospodarstwo rolne), które wyczerpują prawie w całości majątek spadkodawcy. Wówczas jego spadkobiercy ustawowi mogą domagać się od obdarowanego zachowku.
Możliwość wykorzystania darowizny do wyliczania zachowku ustaje jednak z czasem – ale tylko wobec osób nie będących spadkobiercami ustawowymi spadkodawcy. Darowizna udzielona takiej osobie przestaje być wliczana do spadku po 10 latach od jej udzielenia (zakładając że darczyńca będzie żył tak długo). Osoba nie należąca do spadkobierców ustawowych nie musi być wcale osobą obcą
Jan Kowalski chcąc aby w rodzinie jego córki znalazło się mieszkanie (jest skonfliktowany ze swoim synem – ale nie na tyle żeby go wydziedziczyć) . Jeśli przekaże jej mieszkanie w darowiźnie – jego syn będzie mógł dochodzić od siostry zachowku. W tym celu postanowił darowizny udzielić zięciowi. Jeśli Jan Kowalski będzie żył jeszcze 10 lat – jego syn nie będzie miał żadnych roszczeń z tytułu zachowku wobec szwagra.
4. Poprzez umowę dożywocia
Podobnego ryzyka nie niesie przekazanie nieruchomości w drodze dożywocia (tj. przekazania w zamian za prawo do dożywotniego mieszkania i opieki). Taki lokal (budynek) mieszkalny, można skutecznie wyłączyć zarówno z masy spadku, jak i z podstawy do obliczania zachowku.
Zobacz serwis: Postępowanie spadkowe