Zgodnie z obowiązującymi przepisami spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. Nabycie to nie jest jednak definitywne i od woli spadkobiercy zależy, czy skorzysta z prawa do nabycia spadku, czy nie. Spadkobierca ma bowiem trzy możliwości:
- może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź
- przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też
- spadek odrzucić.
Tematem niniejszego opracowania będą wybrane zagadnienia dotyczące przyjęcia spadku oraz wynikającego z przyjęcia spadku zakresu odpowiedzialności za długi spadkowe.
Domniemanie prostego przyjęcia spadku
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z kolei brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, chyba, że spadkobiercą jest osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna. Wówczas brak oświadczenia spadkobiercy w ww. terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Stanowi o tym art. 1015 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego. Obowiązuje też ustawowa zasada, że jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Z reguły 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku biegnie od daty śmierci spadkodawcy. Są jednak sytuacje powołania do dziedziczenia w testamencie, o czym osoba powołana nie wiedziała i dla niej termin na złożenie oświadczenia liczony będzie dopiero od dnia, w którym dowiedziała się o istnieniu testamentu. Termin uznaje się za zachowany, gdy przed jego upływem oświadczenie spadkobiercy zostanie złożone w sądzie lub przed notariuszem.
Nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe
Jak widać zatem bierność spadkobiercy wiązać się może z powstaniem jego nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe wobec obowiązującej tzw. fikcji prostego przyjęcia spadku. Wyjątkowo traktowani są jedynie niektórzy spadkobiercy, o czym mowa powyżej. Pozostałych spadkobierców uchronić przed nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe może jedynie ich aktywność, tj. złożenie w odpowiednim terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez nich samych, ewentualnie przez innego spadkobiercę. Nierzadkie są zatem przypadki, gdy ktoś popada w długi, dlatego że nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji swojej bierności w zakresie składania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Ograniczenie dziedziczenia długów spadkowych
Kiedy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest nieważne?
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Proste przyjęcie spadku oznacza bowiem, iż spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi. Zgodnie z art. 1032 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, to ponosi on odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Jeżeli natomiast spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, to ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.
Zmiana zasad odpowiedzialności za długi spadkowe
Z racji tego, że obowiązujące obecnie przepisy nie chronią należycie spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe przewyższające wartość aktywów spadkowych, został opracowany projekt ich nowelizacji. W dniu 26 sierpnia 2014 r. do sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy zmieniającej m.in. Kodeks cywilny. Pierwsze czytanie projektu odbyło się 29 sierpnia 2014 r. Projektowana ustawa ma wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, zatem nowe przepisy mogą obowiązywać już w 2015 r.
Projekt dotyczy zmiany przepisów o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe polegającej na wprowadzeniu zasady odpowiedzialności z tzw. dobrodziejstwa inwentarza w miejsce obowiązującej obecnie zasady odpowiedzialności nieograniczonej.
Koniec dziedziczenia długów spadkowych
Ograniczenie dziedziczenia długów
Projektowany art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego będzie stanowił, iż brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Prywatny wykaz inwentarza
Projekt wprowadza też instytucję „prywatnego” wykazu inwentarza, który może zastąpić kosztowny spis inwentarza, o ile wierzyciele nie zakwestionują sporządzonego wykazu. Spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza może złożyć wykaz w sądzie albo przed notariuszem. W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty majątkowe należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość, a w razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów majątkowych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Wykaz inwentarza składany w sądzie sporządzany będzie według ustalonego wzoru określonego przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia.
Zostanie też zmieniony art. 1032 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego poprzez wprowadzenie, poza przesłanką wiedzy o innych długach, także przesłanki możliwości dowiedzenia się o nich przy dołożeniu należytej staranności.
Prawo spadkowe na nowych zasadach
Proponowane zmiany w przepisach dotyczących zasad przyjęcia spadku stanowią odpowiedź na głosy krytyki wobec zasady nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe. Są też zgodne ze społecznymi oczekiwaniami, zwłaszcza przy coraz częstszych przypadkach pociągania do odpowiedzialności spadkobierców.
Autor: Gabriela Waraszkiewicz, adwokat, Kancelaria Radców Prawnych Marek Zdanowicz i Wspólnicy Sp. k.