Oszczędności, czyli środki finansowe, w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej, gromadzone są na różnego rodzaju rachunkach bankowych (rozliczeniowych, oszczędnościowych, lokatach terminowych). Jest to bardzo wygodne i praktyczne rozwiązanie. Jednak w przypadku śmierci posiadacza rachunku może osobom najbliższym nastręczać pewnych trudności.
Testament ustny – zmiany w prawie spadkowym
Oszczędności na koncie po śmierci właściciela
Co do zasady środki zgromadzone na rachunku bankowym, po śmierci jego posiadacza, wchodzą w skład masy majątkowej. Stają się zatem przedmiotem postępowania spadkowego, które może ciągnąć się nawet latami. W trakcie postępowania spadkowego osoby najbliższe zmarłemu, które często pozostawały na jego utrzymaniu bądź korzystały z jego wsparcia finansowego (np. małżonek, dzieci, rodzeństwo) pozostają bez dostępu do środków pieniężnych.
W celu uniknięcia długich i żmudnych postępowań ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939 ze zm.) przewiduje odrębne możliwości zabezpieczenia oszczędności, a tym samym sytuacji finansowej najbliższej rodziny posiadacza rachunku bankowego, na wypadek jego śmierci.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci
Przykładem takiego zabezpieczenia jest instytucja prawa bankowego, jaką jest dyspozycja wkładem na wypadek śmierci (art. 56). Obejmuje ona zarówno rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, jak i lokaty i rachunki oszczędnościowe. Jej istotą jest możliwość wskazania przez posiadacza rachunku osób, które po jego śmierci otrzymają pewna kwotę. Dyspozycja podlega modyfikacjom, w każdym czasie można ją zmienić a nawet odwołać.
Oszczędności na wypadek śmierci – dla kogo?
Katalog osób potencjalnie uprawnionych został wskazany przez ustawodawcę i obejmuje: małżonka, rodzeństwo, wstępnych (rodziców, dziadków) lub zstępnych (dzieci, wnuki). Jednak ich liczba nie jest ustawowo ograniczona. Jedynym warunkiem po stronie uprawnionego jest pozostawanie przy życiu w chwili śmierci posiadacza. Na mocy jednostronnego oświadczenia woli są oni uprawnieni do uzyskania środków finansowych, które nie wejdą w skład masy spadkowej.
Wypłata oszczędności może nastąpić do rąk spadkobiercy jedynie na podstawie wiarygodnych dokumentów, tj. aktu poświadczenia dziedziczenia lub sądowego postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Są to jedyne dokumenty, które mają moc potwierdzenia faktu dziedziczenia, a tym samym uprawnienia do wypłaty środków z konta bankowego. Środki są wypłacane w takiej wysokości, w jakiej nabyli spadek.
Osoba wskazana w dyspozycji posiadacza rachunku bankowego żyła w chwili jego śmierci ale zmarła ale przed wypłaceniem środków z banku zmarła. W takiej sytuacji wierzytelność z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci posiadacza rachunku bankowego przechodzi na jej spadkobierców (zgodnie z zasadami ogólnymi dziedziczenia ustawowego określonymi w kc).
Dla podjęcia pieniędzy z rachunku zmarłego niezbędne jest wylegitymowanie się jego aktem zgonu.
Limit zapisu oszczędności na wypadek śmierci
Warto pamiętać, że wysokość zapisanych środków może wynosić maksymalnie dwudziestokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za miesiąc poprzedzający miesiąc zgonu właściciela rachunku. W pierwszym kwartale 2014 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło, zgodnie z oficjalnymi danymi podanymi przez GUS, 3 895,31 zł. Oznacza to, że maksymalna możliwa wysokość dyspozycji wkładem na wypadek śmierci wynosi 77 906, 2 zł. Jest to ogólna wysokość dyspozycji, która dotyczy wszystkich osób uprawnionych. W sytuacji, gdy suma dyspozycji przekracza wskazany wyżej limit, w pierwszej kolejności środki otrzymają osoby, które wskazaliśmy później. W treści dyspozycji posiadacz ma możliwość samodzielnego wskazania kwoty, do jakiej uprawnia osobę wskazaną. Nie musi to następować zgodnie z zasadą „każdemu po równo”.
Limit środków, jakie mogą otrzymać osoby uprawnione stanowi wysokość oszczędności zgromadzonych na rachunku w chwili realizacji dyspozycji.
Oszczędności na wypadek śmierci a rachunek wspólny
Konstrukcja dyspozycji na wypadek śmierci nie dotyczy rachunków wspólnych, czyli prowadzonych łącznie, dla kilku osób, np. dla małżonków.
Umowa wspólnego rachunku bankowego może zawierać zastrzeżenie o rozwiązaniach na wypadek śmierci jednego ze współposiadaczy, najczęściej małżonków. Do takich rozwiązań należy postanowienie o zamknięciu rachunku wspólnego i przekazaniu środków drugiemu współposiadaczowi, albo o przekształceniu rachunku w rachunek indywidualny. W obu przypadkach środki finansowe pozostaną do dyspozycji żyjącego posiadacza. W braku takich postanowień bank podzieli zgromadzony kapitał na dwa. Pierwsza część pozostawi żyjącej osobie, druga zaliczy w poczet majątku wchodzącego w skład spadku.
Zobacz również: Zapis bankowy
Zwrot kosztów pogrzebu
Możliwe jest również uzyskanie, z oszczędności zgromadzonych na rachunku, wypłaty środków odpowiadających wysokości kosztów pogrzebu. Bank nie może odmówić wypłaty takich środków osobie, która udokumentuje wysokość faktycznie poniesionych kosztów (przedstawi odpowiednie rachunki i faktury). Ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie sztywnego limitu, posłużył się jedynie zwrotem niedookreślonym i wskazuje, że refundacja nie powinna przekraczać kosztów organizacji pogrzebu „zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku”. Zwrot kosztów nie może przekraczać kwoty środków zgromadzonych na rachunku.
Zobacz również: Kto ma interes w stwierdzeniu nabycia spadku?
Faktyczny koszt pogrzebu
W kwestii wysokości kosztów związanych z organizacją pogrzebu niejednokrotnie wypowiadały się sądy, także Sąd Najwyższy. Zgodnie z wytycznymi SN obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio związanych z pogrzebem (jak przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu i in.), jak również zwrot wydatków, odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Do tych wydatków zalicza się koszt postawienia nagrobka (w granicach kosztów przeciętnych, jeżeli nawet koszty rzeczywiste były znaczne, np. z uwagi na materiał lub wystrój nagrobka), wydatki na wieńce i kwiaty, koszty zakupu odzieży żałobnej i in. Ponadto do tych wydatków należy zaliczyć także wydatki na poczęstunek biorących udział w pogrzebie osób, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku, skoro jest to zwyczaj w zasadzie powszechnie przyjęty, a zwłaszcza jeżeli jest w danym środowisku stosowany, i dotyczy przede wszystkim krewnych zmarłego (bliższych i dalszych członków rodziny), jak również innych osób bliżej związanych ze zmarłym związanych, np. najbliższych współpracowników. Koszt takiego poczęstunku, utrzymany w rozsądnych, stosownie do okoliczności, granicach, podlega zwrotowi. Wskazówki powyższe wynikają z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1982 r., sygn. akt II CR 556/81. Aktualność powyższego potwierdzają nowsze orzeczenia – wyrok SA w Łodzi z dnia 29 sierpnia 1995 r., sygn. akt I ACr 440/95 - zwrotu kosztów nagrobka może domagać się osoba, która koszty te faktycznie poniosła.
Polecamy serwis: Sprawy rodzinne
Pełnomocnictwo bankowe
Każdy posiadacz rachunku bankowego może udzielić innym osobom pełnomocnictwa w jednej z dwóch postaci: pełnomocnictwa rodzajowego do rachunku lub szczególnego. Pierwsze z nich oznacza możliwość dysponowania środkami na takich samych zasadach jak posiadacz rachunku, jednak bez możliwości ustanawiana dalszych pełnomocnictw. Pełnomocnictwo szczególne natomiast ogranicza się jedynie do wykonania konkretnej czynności.
Zarówno pełnomocnictwo rodzajowe jak i szczególne wygasają z chwilą otrzymania przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku.
Ustanowienie pełnomocnictwa, niezależnie od jego zakresu, nie stanowi żadnego zabezpieczenia zgromadzonych oszczędności. Wszelkie upoważnienia są bowiem ważne jedynie za życia posiadacza rachunku, wygasają z chwilą uzyskania informacji o śmierci posiadacza rachunku.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939 ze zm.).
Wyrok SA w Łodzi z dnia 29 sierpnia 1995 r., sygn. akt I ACr 440/95.
Wyroku SN z dnia 6 stycznia 1982 r., sygn. akt II CR 556/81.