„W ciągu ostatnich miesięcy wiele podróżowałem i nie miałem wiedzy o toczącym się postępowaniu spadkowym. Niedawno dowiedziałem się, iż przyjąłem zadłużony spadek. Co to oznacza? Czy mogę jakoś się z tego wycofać?”– pyta Czytelnik.
- Czym skutkuje brak odrzucenia spadku?
- Jak się uchylić od negatywnych skutków?
- Wniosek do sądu
- Podsumowanie
Czym skutkuje brak odrzucenia spadku?
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jeżeli w tym czasie spadkodawca spadku nie odrzuci, to zostanie on przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. W praktyce oznacza to, iż spadkobierca wprawdzie będzie odpowiadał za długi, jednak tylko do wysokości stanu czynnego spadku (aktywów). Mimo tego uregulowania wielu spadkobierców nie ma możliwości zajmowania się formalnościami spadkowymi i wolałaby schedę odrzucić.
Jak się uchylić od negatywnych skutków?
W wyjątkowych przypadkach prawo dopuszcza możliwość uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie bowiem z art. 1019 § 2 Kodeksu cywilnego, spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Stosuje się tu przepisy o wadach oświadczenia woli.
Co niezwykle istotne, w takich sprawach to na spadkobiercy ciąży ciężar dowodu, czyli wykazania wady oświadczenia woli. Musi to być błąd istotny.
„W orzecznictwie przyjmuje się, że błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego majątku spadkowego. Podziela się wyrażany w literaturze pogląd, że o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Podkreśla się, że poprzestanie na pozbawionym konkretnych podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli” – podkreślił przykładowo Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 listopada 2017 r. (sygn. akt IV CSK 28/17).
Wniosek do sądu
Aby uchylić się od skutków niezłożenia w terminie wymaganego oświadczenia z powodu błędu, spadkobierca składa odpowiednie pismo do sądu. Poza wnioskiem o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku składa się też nowe oświadczenie w sprawie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Uchylenie powinno być zatwierdzone przez sąd.
Ważną kwestią w tego typu sprawach jest termin. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Do zachowania terminu tego wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych braku oświadczenia o odrzuceniu spadku. Uprawnienie to wynika wprost z art. 1019 § 1 pkt 3 k.c., dodanego na mocy nowelizacji Kodeksu cywilnego, która weszła w życie 15 listopada 2023 r. Oznacza to, iż chwila odebrania takiego oświadczenia przez sąd nie wpłynie negatywnie na zachowanie terminu.
W 2025 r. wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł. Tyle samo wynosi opłata od oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Podsumowanie
W tego typu sprawach warto pamiętać o krótkim czasie na dokonanie w sądzie niezbędnych formalności. Spadkobierca powinien też wykazać wagę swojego błędu, który uniemożliwił mu złożenie oświadczenia w terminie.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237);
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1568; ost. zm. Dz.U. z 2024 r., poz. 1222).