Najpierw spis inwentarza
Procedurę wyjawienia przedmiotów spadkowych regulują przepisy art. 655 – 660 Kodeksu postępowania cywilnego, zwanego dalej kpc. Aby zażądać wyjawienia przedmiotów spadkowych w pierwszej kolejności należy sporządzić spis inwentarza.
Jeśli:
- jeden ze spadkobierców,
- wykonawca testamentu,
- wierzyciel spadku (ten tylko wtedy, gdy uprawdopodobni, że podany w spisie inwentarza stan czynny spadku nie wystarczy na zaspokojenie długów spadkowych),
- lub właściwy urząd skarbowy
ma wątpliwości, czy spis inwentarza ujawnia wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy wpisane do spisu długi istnieją, ma prawo wystąpić z wnioskiem do sądu spadku o nakazanie spadkobiercy złożenia oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił i nie usunął oraz, że nie podał do spisu inwentarza nieistniejących długów.
Jeśli jednak, okaże się że spis inwentarza faktycznie zawiera błędy (celowe, bądź nie) spadkobierca zobowiązany jest do:
- złożenia wykazu przedmiotów spadkowych nie ujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli mu są wiadome,
- podania miejsca przechowywania ruchomości i dokumentów dot. praw majątkowych,
- wyjaśnienia podstawy prawnej tych praw oraz zapewnienia, że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne.
Jeżeli wniosek został złożony przez innego współspadkobiercę, to adresat wniosku może żądać złożenia takiego samego oświadczenia od wnioskodawcy, ale nie później niż na rozprawie.
Sąd spadku może działać w powyższym zakresie również z urzędu.
Sąd spadku – właściwy do rozpoznania sprawy
Sąd spadku to sąd rejonowy właściwy dla miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy. Zasada ta ulega jednak zmianom w zależności od okoliczności, jeśli więc:
- spadkodawca nie mieszkał w Polsce, właściwym będzie sąd, gdzie znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
- jeśli majątek znajdował się w okręgu kilku sądów, wnioskodawca ma prawo wyboru sądu.
- spadkodawca w chwili śmierci nie mieszkał w Polsce, lecz miał obywatelstwo polskie a majątek spadkowy znajduje się za granicą, sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. St. Warszawy.
Przebieg postępowania
Sprawa o wyjawienie przedmiotów spadkowych toczy się zawsze na rozprawie, o której, zawiadamiani są wszyscy (potencjalnie) byliby uprawnieni do złożenia wniosku. o wyjawienie (jeśli są sądowi znani).
Sąd spadku nakazując spadkobiercy złożenie oświadczenia wydaje postanowienie, od którego przysługuje odwołanie do sądu wyższej instancji (apelacja). Apelacja przysługuje też wnioskodawcy na wypadek, gdyby sąd spadku odmówił nakazania spadkobiercy wyjawienia przedmiotów spadku. Skarga kasacyjna nie przysługuje.
Po uprawomocnieniu się postanowienia, o którym mowa wyżej, sąd, na wniosek każdego, kto był uprawniony do wystąpienia z wnioskiem o wyjawienie, wzywa spadkobiercę do wykonania obowiązku nałożonego wydanym postanowieniem i oznacza mu termin. Samo postanowienie sądu nie jest bowiem wystarczającą podstawą do żądania złożenia oświadczenia.
Aby doprowadzić do złożenia stosownego oświadczenia niezbędny jest wniosek uprawnionej osoby
Sąd wzywa spadkobiercę, na którego nałożył obowiązki wyżej opisywanym postanowieniem, do jego wykonania w określonym terminie. Poucza go również, iż w razie niedopełnienia obowiązku lub odmowy odpowiedzi na stawiane pytania sąd zastosuje środki przymusu wg przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych.
Zobacz również: Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ogranicza wierzyciela hipotecznego
Posiedzenie (rozprawa)
Jednocześnie wyznacza termin posiedzenia, przypadający co najmniej dwa tygodnie po upływie tego terminu. Na posiedzenie wzywa się wszystkich uczestników sprawy, czyli wszystkich tych, którzy do tej pory byli zawiadamiani o toczącej się sprawie.
Spadkobierca składa stosowne zapewnienie na posiedzeniu zwoływanym przez sąd. Nawet jeśli spadkobierca złoży przedmiotowe oświadczenia lub wykaz przed terminem posiedzenia, odbędzie się ono, ponieważ spadkobierca może złożyć stosowne zapewnienie tylko na takim posiedzeniu. Ponadto na posiedzeniu sąd i uczestnicy maja prawo zadawać spadkobiercy pytania, zaś uczestnicy mogą odnieść się sami do rzetelności złożonego przez spadkobiercę oświadczenia.
Skutki odmowy
Jeśli spadkobierca uchyli się od nałożonego obowiązku w zakresie wyjawienia przedmiotów spadkowych, a był pouczony o skutkach z tym związanych, sąd stosuje środki przymusu (art. 1052 – 1059 kpc).
Sąd może przymusić spadkobiercę do wyjawienia przedmiotów spadkowych wymierzając jednorazowo grzywnę nie wyższą niż 1.000 zł. (jednak łącznie nie więcej niż 100.000zł w jednej sprawie). Jeśli przymuszany spadkobierca wykona czynność albo postępowanie zostanie umorzone, wówczas wymierzone grzywny, które nie zostały zapłacone do tego czasu, ulegają umorzeniu.
Należy podkreślić, że w przypadku odmowy wpłacenia grzywny kwota należna nie podlega egzekucji, ale jest zamieniana na areszt (jeden dzień aresztu odpowiada kwocie od 5 zł do 150 zł- w zależności od ustalonej stawki dziennej). Sąd spadku już w postanowieniu nakładającym grzywnę określa hipotetyczną ilość dni aresztu odpowiadającą wysokości grzywny. W jednej sprawie okres aresztu w związku z niezapłaconą grzywną nie może być dłuższy niż 6 miesięcy.
Jeśli dłużnikiem jest osoba prawna lub inna organizacja to środkom przymusu podlega jej pracownik odpowiedzialny za niezastosowanie się do wezwania, a gdy jego ustalenie jest utrudnione to środkom przymusu podlegają osoby uprawnione do reprezentowania tej osoby prawnej czy organizacji.
Podsumowując, postępowanie o wyjawienie przedmiotów spadkowych jest postępowaniem wysoce sformalizowanym, a spadkobierca zobowiązany przez sąd spadku do wyjawienia przedmiotów spadku może zostać przymuszony do spełnienia tej czynności za pomocą grzywny albo aresztu, jeśli grzywna nie zostanie zapłacona.
Zobacz serwis: Postępowanie spadkowe