Skutki odrzucenia spadku
Na wstępie należy wskazać jak odrzucenie spadku wpływa na sytuację spadkobierców. W pierwszej kolejności warto wspomnieć, że spadkobierca, który odrzuca spadek, traktowany jest tak jakby nie dożył jego otwarcia (dnia śmierci spadkodawcy). Oznacza to, że jego udział spadkowy:
- przypada jego dzieciom – jeśli je miał w momencie otwarcia spadku;
- pozostałym spadkobiercom ustawowym – jeśli spadkobierca ustawowy nie miał zstępnych.
Jeśli nie chcemy aby nasze dzieci przyjęły spadek zamiast nas (po odrzuceniu) muszą również odrzucić spadek. Jeśli są nieletnie – musimy zrobić to w ich imieniu, za zgodą sądu rodzinnego.
Polecamy: Podatkowe skutki dziedziczenia - prawa i obowiązki spadkobiercy (PDF)
W przypadku dziedziczenia z testamentu, odrzucenie spadku powoduje trochę inne skutki. W miejsce spadkodawcy ustawowego wchodzą wówczas:
- inni spadkobiercy testamentowi (jeśli byli powołani)- w częściach odpowiadających ich udziałom. Co istotne udział przypadający z przyrostu, może być odrzucony – niezależnie od udziału z powołani;
- spadkobierca „podstawiony” – jeśli spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w przypadku odrzucenia spadku (lub innej przyczyny umożliwiającej dziedziczenie) w miejsce danego spadkobiercy wstąpi wskazana osoba (osoby);
- spadkobiercy ustawowi – jeśli nie ma innych spadkobierców testamentowych lub spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia.
Jeśli wszyscy spadkobiercy ustawowi nie mogą lub nie chcą przyjąć spadku przypada on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.
Zobacz też: Jak przyjąć lub odrzucić spadek?
W jakich sytuacjach można odrzucić spadek
Odrzucenia spadku może dokonać każdy (choć osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej muszą to robić z udziałem lub za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego) spadkobierca testamentowy i ustawowy.
Najczęściej do odrzucenia spadku dochodzi:
- przy licznych długach i niewielkiej wartości spadku (gdy nie warto przyjmować spadku z dobrodziejstwem inwentarza);
- gdy chcemy udział spadkowy przekazać innym członkom rodziny (spadkobiercom ustawowym)- bez konieczności przeprowadzania działu spadku.
Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy. Jest to korzystne np. w sytuacji, w której testament narzuca na spadkobiercę testamentowego obowiązek wykonania zapisów lub poleceń.
Zobacz również: Czy można zmienić oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku
Terminy i skutki uchybienia terminowi
Wszystkie oświadczenia co do przyjęcia spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy - liczonych od dnia, w którym dany spadkobierca dowiedział się o podstawie dziedziczenia. W praktyce termin ten biegnie:
- od dnia otwarcia spadku dla spadkobierców ustawowych;
- od dnia ogłoszenia testamentu dla spadkobierców testamentowych.
Początek biegu terminu może ulegać pewnym komplikacjom:
- jeśli spadkobierca nie wiedział o śmierci spadkodawcy – termin biegnie od dnia, w którym się o niej dowiedział (jeśli jest spadkobiercom ustawowym) lub od dnia, w którym dowiedział się o ogłoszeniu testamentu. Powołując się na tą okoliczność- należy ją jednak dobrze udowodnić- sąd nie da nam wiary „na słowo”.
- jeśli spadkobierca ustawowy, wiedział o testamencie- nie musi mieć interesu w składaniu oświadczeń. Jeśli jednak spadkobierca testamentowy odrzuci spadek – powołani w jego miejsce spadkobiercy ustawowi powinni mieć 6 miesięcy, licząc od dnia w którym dowiedzieli się o odrzuceniu na złożenie stosownego oświadczenia.
Co do zasady jeśli w przedstawionym wyżej terminie nie złożymy stosownego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – uznaje się, że spadek został przyjęty wprost. Wyjątek od tej sytuacji dotyczy małoletnich (przyjmujących wówczas spadek z dobrodziejstwem inwentarza). Podobnie jeśli – jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza- pozostali spadkobiercy, którzy nie złożyli żadnego oświadczenia- również przyjmują go w ten sposób.
Zobacz też: Czy można zmienić oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku
Odrzucenie spadku po terminie
Są sytuacje, w których spadkobierca może odrzucić spadek nawet po latach. Jeśli spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia lub przyjął spadek – który lepiej było by odrzucić (lub przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza)- może to zrobić o ile oświadczenia (lub brak oświadczenia) wynikły z błędu lub groźby.
Jest to również sposób na uniknięcie skutków odrzucenia spadku- w sytuacji odrzucenia spadku w wyniku błędu lub groźby.
Możliwość wycofania się ze skutków złego oświadczenia ma jednak swój termin:
- w przypadku błędu – rok od daty jego wykrycia;
- w przypadku groźby – rok od czasu ustania obawy.
W przypadku błędu należy również zwrócić uwagę na to, że aby skutecznie powołać się na błąd musi on być istotny- czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Uchylenie się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie spadku musi nastąpić przed sądem.
Polecamy: Przestępstwa podatkowe. Nowe kary i procedury
W jaki sposób można odrzucić spadek
Oświadczenie o przyjęciu (odrzuceniu) spadku może być złożone na kilka sposobów:
- przed notariuszem- przekazuje on później oświadczenie do sądu spadku (niedopuszczalne po przekroczeniu terminu);
- przed sądem:
- ustnie do protokołu
- pisemnie, z podpisem urzędowo poświadczonym.
W przypadku wysłania wniosku pocztą liczy się data stempla pocztowego na liście poleconym. Oświadczenie może być również przez pełnomocnika- pełnomocnictwo musi być jednak sporządzone z podpisem urzędowo (np. notarialnie) poświadczonym.
Zobacz również serwis: Spadki