Według art. 1019 Kodeksu cywilnego, możliwe jest uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub niedochowania terminu do złożenia takiego oświadczenia.
Takie rozwiązanie możliwe jest jedynie w przypadku, gdy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone zostało pod wpływem błędu lub groźby lub z takich powodów nie zostało złożone w wymaganym terminie.
Jak stanowi art. 1015 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Wyjątkiem są małoletnie dzieci, inne osoby nie mające pełnej zdolności do czynności prawnych oraz osoby prawne, które wskutek niezłożenia w wymaganym terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Zobacz również: Jak można przyjąć spadek?
Błąd i groźba
Błąd powinien być istotny, to znaczy uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Z jakimi błędami możemy mieć do czynienia w sprawie spadkowej? Mogą one dotyczyć m. in. osoby spadkodawcy lub przedmiotu wchodzącego w skład spadku. Należy jednak pamiętać, iż nie uchylimy się od skutków przyjęcia zadłużonego spadku, jeżeli wcześniej nie dołożyliśmy starań, aby zasięgnąć informacji o jego stanie.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy, „nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09).
Aby możliwe było uchylenie się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem groźny, powinna być ona bezprawna, a z okoliczności winno wynikać, iż spadkobierca mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Pani Joanna została przez swojego przyrodniego brata zmuszona do odrzucenia spadku. Przed sprawą o stwierdzenie nabycia spadku po ojcu brat zagroził, iż jeśli spadku nie odrzuci jej lub jej dziecku stanie się wielka krzywda. Brat Pani Joanny słynie ze swojej przestępczej przeszłości. Pani Joanna chce teraz uchylić się od skutków tego oświadczenia. Sąd będzie badał, czy zarówno subiektywnie, jak i obiektywnie Pani Joanna mogła obawiać się groźby.
Jednocześnie z oświadczeniem o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadkobierca powinien złożyć oświadczenie o tym, czy spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zostać złożone przed sądem ustnie lub pisemnie z podpisem notarialnie poświadczonym. Można tego dokonać również przed notariuszem.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
- imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
- tytuł powołania do spadku (z ustawy lub z testamentu);
- treść złożonego oświadczenia.
Ponadto oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone. Jeżeli oświadczenie złożono ustnie, z oświadczenia sporządza się protokół.
Zobacz również serwis: Spadki
Rozprawa przed sądem
W przedmiocie uchylenia się od skutków złożonego (lub niezłożenia) oświadczenia sąd przeprowadza rozprawę, po której wydaje postanowienie zatwierdzające uchylenie się od złożonego oświadczenia lub oddalające taki wniosek. Od postanowienia sądu przysługuje apelacja.
Zgodnie z art. 690 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym przedmiocie, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia.
Termin
Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Zobacz również: Apelacja od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku