Na wstępie należy zaznaczyć, iż zgodnie z przepisem art. 925 kodeksu cywilnego spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Czyli w zasadzie, aby dziedziczyć nie jest potrzebne postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku, gdyż dzieje się to już z mocy samego prawa. Natomiast za przeprowadzeniem postępowania w tej materii przemawia bardzo prozaiczny powód - praktyczne załatwianie spraw związanych z dziedziczeniem, gdyż dużym ułatwieniem jest, gdy spadkobierca posiada jednak dokument potwierdzający fakt dziedziczenia.
Stwierdzenie nabycia spadku powinno zatem leżeć w gestii spadkobiercy, bowiem uzyskanie takiego postanowienia równoznaczne jest z domniemaniem, że osoba, która je uzyskała jest spadkobiercą. Kiedy więc najbardziej potrzebne jest takie postanowienie? Zwłaszcza jeśli chodzi o dochodzenie świadczeń czy należności od dłużników spadkodawcy. Brak postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku równoznaczne jest wtedy z brakiem legitymacji do ich odbioru.
Posiadanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może się też bardzo przydać, jeśli w składzie masy spadkowej znajduje się nieruchomość. Zgodnie z przepisami, właściciel nieruchomości musi niezwłocznie złożyć wniosek o ujawnienie swojego prawa w księdze wieczystej, czyli wykazać prawo własności przedstawiając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Bez tego dokumenty nie można też sprzedać odziedziczonej nieruchomości, gdyż nie widnieje się wtedy jako jej właściciel.
Jak wszcząć postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego taki wniosek może złożyć każdy, kto ma w tym interes. Czyli w praktyce będzie to na pewno całe grono spadkobierców, ale także m.in. wierzyciele spadkodawcy czy spadkobiercy, uprawnieni do zachowku, czy zapisobiercy. Pismem wszczynającym postępowanie jest wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, postępowanie to jest nieprocesowe, dlatego nie ma w nim stron (powód i pozwany) tylko wnioskodawca/wnioskodawcy i uczestnik/uczestnicy (zależy od ilości osób biorących udział w postępowaniu).
W zasadzie wszczęcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie jest ograniczone konkretnym terminem. Jednakże nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (też śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Okres 6-ściu miesięcy uzasadniony jest tym, iż dokładnie tyle czasu od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swojego dziedziczenia mają spadkobiercy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Co powinien zawierać wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?
Wniosek taki powinien spełniać wymogi formalne pozwu, jednak zamiast pozwanego wskazuje się wszystkich zainteresowanych wynikiem postępowania, czyli najczęściej w praktyce wszystkich spadkobierców.
Pismo powinno zatem przede wszystkim zawierać:
- oznaczenie sądu- sąd miejsca zwykłego spadkodawcy
- wskazanie wnioskodawcy (wraz z adresem zamieszkania i nr PESEL)
- wskazanie spadkobierców
- określenie swojego żądania- zwięzłe określenie kto nabywa spadek, w jakich częściach, na jakiej podstawie (czy zgodnie z ustawą czy testamentem)
- uzasadnienie i załączenie oryginału odpisu aktu zgonu i oryginały odpisów aktów urodzenia lub małżeństwa spadkobierców
Należy pamiętać, że do sądu składa się oryginał pisma wraz z odpisami z załącznikami dla uczestników postępowania (jeśli uczestników jest dziesięciu tyle musi być odpisów). Wniosek przed złożeniem do sądu należy opłacić w wysokości 100 zł albo przelewem na konto bankowe sądu albo za pomocą znaków opłaty sądowej i załączyć potwierdzenie opłaty do pisma.
Po przeprowadzonym postępowaniu sąd wydaje postanowienie, w którym określa wszystkich spadkobierców po zmarłym, a także wysokość udziału każdego z nich w spadku. Sąd nie określa kto dziedziczy jakie przedmioty, w jakiej ilości itp. Takie kwestie określa się dopiero przez dział spadku.
Dział spadku - na czym polega?
Aby określić, które z przedmiotów wchodzących w masę spadkową staną się własnością konkretnego spadkodawcy należy przeprowadzić właśnie dział spadku. Czyli przed działem cały majątek spadkowy stanowi jedną całość. Przepisy nie nakładają na spadkobierców konieczności przeprowadzenia działu spadku, czyli w praktyce- w sytuacji, gdy jest tylko jeden spadkobierca albo gdy spadkobiercy są zgodni co do spadku nie ma takiej konieczności, gdyż dokonają tego podziału we własnym zakresie. Należy przy tym zaznaczyć, że działu spadku nie można dokonać bez postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub bez notarialnego poświadczenia dziedziczenia- konieczne jest powołanie się na jeden z tych dokumentów we wniosku o dział spadku. Zaznaczyć trzeba też, że w dziale spadku podziałowi ulegają tylko aktywa spadkowe, nie dzieli się długów.
Jak wspomniano do czasu działu spadku cały majątek spadkowy traktuje się jako całość, a spadkobiercy są w zasadzie jego współwłaścicielami, co może spowodować, że sprzedaż np. tylko jednego składniku będzie ograniczony.
Sposoby działu spadku
Możliwe są dwie opcje sposobu działu spadku - umownie i sądownie. W przypadku umownego działu spadku wszyscy spadkobiercy muszą pozostawać w zgodzie co do wszystkich kwestii tego działu, czyli muszą być zgodni co do tego kto dziedziczy jaki przedmiot, co do wysokości i terminu sposobu zapłaty wszelkich wzajemnych spłat i dopłat itp. Umowę o dział spadku zawiera się w dowolnej formie, jednak najlepiej zrobić to w zwykłej formie pisemnej. Jednak, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość wtedy umowę o dział powinno zawrzeć się w formie aktu notarialnego.
Warto zaznaczyć, że jeśli chociaż jeden spadkobierca nie zgadza się na umowny dział spadku - nie można go do tego zmusić. W takim wypadku należy przeprowadzić sądowny dział spadku.
Wniosek o dział spadku może złożyć każde ze współspadkobierców, nabywca udziału spadku lub wierzyciel spadkobiercy. Podobnie jak w przypadku postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku nie ma tu konkretnego terminu na wszczęcie takiego postępowania.
Polecamy: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej
W postępowaniu o dział spadku sąd ustala przede wszystkim skład majątku spadkowego, czyli co konkretnie się na niego składa, a także wartość majątku. Następnie określa się jakie udziały uzyskają poszczególni spadkobiercy, w tym też sąd wskazuje wysokość wzajemnych dopłat i spłat. Regułą jest, iż ustalony w inwentarzu skład stanu czynnego spadku stanowi podwaliny dokonania działu. Jednakże w sytuacji, gdy w inwentarzu nie wyszczególniono jakiegoś przedmiotu to można go uzupełnić. Gdy nie inwentarz nie był w ogóle sporządzony sąd może ustalić skład spadku na podstawie wyjaśnień uczestników. Należy pamiętać, iż wartość poszczególnych przedmiotów dokonuje się zgodnie z chwilą dokonywania działu.
Jeśli uczestnicy są zgodni co do wartości dzielonego przedmiotu to ta wartość jest wiążąca dla sądu. Jednak gdy powstaje jakiekolwiek rozbieżności w tej kwestii, sąd przeważnie na podstawie opinii biegłego ustali wartość spornych przedmiotów.
Sąd może podzielić majątek spadkowy w sposób fizyczny (jeśli jest to możliwe ze względu na specyfikę rzeczy), może przyznać przedmiot w całości jednemu lub kilku spadkobiercom zasądzając spłatę na rzecz pozostałych spadkobierców. Sąd może też dokonać podziału cywilnego rzeczy wchodzących w skład spadku- polega to na sprzedaży rzeczy i podzieleniu sumy ze sprzedaży między spadkobierców w stosunku do wielkości ich udziałów w spadku.
Zgodnie z przepisem art. 1038 § 1 k.c. sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek, a jedynie z ważnych powodów można ograniczyć się tylko do części spadku.
Wniosek o sądowy dział spadku podlega opłacie w wysokości 500 zł, a jeżeli zawiera on zgodny projekt spadku (wszyscy spadkobiercy są zgodni co do wszystkich opisanych wyżej kwestii) pobiera się opłatę stałą w wysokości 300 zł.
Agata Koschel-Sturzbecher
adwokat