Rewolucja w podatkach: koniec podatku od spadków. Ustawa o podatku od spadków i darowizn – zmieni się w ustawę o podatku (wyłącznie) od darowizn

• Podatek od spadku – ile obecnie wynosi?
• Istnieje sposób, aby nabycie spadku lub zapisu od najbliższej rodziny, było zwolnione od podatku bez ograniczenia kwotowego
• Do Sejmu trafił projekt ustawy zakładający całkowite zniesienie podatku od spadków
• „Ludzie nie umierają w celu optymalizacji podatkowej, a podatek od spadków jest formą wielokrotnego opodatkowania majątku”
• Polacy będą chętniej oszczędzać, a zagraniczne przedsiębiorstwa – lokować w Polsce swój majątek
• Nie zubożeją od tego również jednostki samorządu terytorialnego
• Podatek od spadków został zniesiony już w wielu państwach UE, jak i spoza UE
• Projekt zakłada zniesienie podatku od spadków wobec osób fizycznych, ale już nie wobec osób prawnych

Podatek od spadku – ile obecnie wynosi?

Zgodnie z ustawą z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn – wysokość podatku oraz to czy nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze:

• dziedziczenia,
• zapisu zwykłego lub dalszego zapisu,
• zapisu windykacyjnego lub
• polecenia testamentowego,

podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn lub czy mieści się w zakresie kwoty wolnej od ww. podatku, zależy od tego:

• do której z trzech grup podatkowych, zalicza się spadkobierca oraz
• od wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych od spadkodawcy.

Ustawodawca – w ramach podatku od spadków i darowizn – wyróżnił trzy grupy podatkowe:

1. I grupę, do której zaliczają się osoby z najbliższej rodziny, tj.
2. • małżonek,
   • wstępni – czyli rodzice, dziadkowie lub pradziadkowie (również ci przysposabiający, a w odniesieniu do osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka, pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),
   • zstępni – czyli dzieci, wnuki lub prawnuki (również ci przysposobieni i ich zstępni, a w odniesieniu do osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),
   • ojczym i macocha,
   • teściowa i teść,
   • rodzeństwo,
   • pasierb i pasierbica oraz
   • zięć i synowa;
3. II grupę, do której zaliczają się osoby z nieco dalszej rodziny, tj.:
4. • bratanek i siostrzenica,
   • wuj i ciotka,
   • dzieci, wnuki oraz prawnuki pasierbów,
   • małżonkowie pasierbów,
   • szwagrowie, szwagierki, jak również bratowe i ich małżonkowie oraz
   • małżonkowie innych zstępnych (czyli wnuki i prawnuki męża lub żony) oraz
5. III grupę, do której zaliczają się inni nabywcy, niż wyżej wymienieni.

Od tego, do której z ww. grup podatkowych, zalicza się nabywca spadku, zależy kwota wolna od podatku, która wynosi odpowiednio:

1. w przypadku I grupy podatkowej – 36 120 zł,
2. w przypadku II grupy podatkowej – 27 090 zł i odpowiednio
3. w przypadku III grupy podatkowej – 5 733 zł.

W przypadku nieprzekroczenia ww. kwot – nie jest konieczne dokonywanie żadnego zgłoszenia do urzędu skarbowego, aby nabycie spadku lub zapisu nie było opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn.

W przypadku, gdy wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych przez spadkobiercę od spadkodawcy, jak również w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie spadku lub zapisu – przekracza ww. kwoty wolne od podatku – nabycie spadku, podlega opodatkowaniu w zakresie nadwyżki ponad kwotę wolną, zgodnie z poniższymi stawkami podatkowymi¹:

1. W przypadku I grupy podatkowej:
2. • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 36 120 zł) wynosi do 11 833 zł – podatek wynosić będzie 3%,
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 36 120 zł) wynosi od 11 833 – 23 665 zł – podatek wynosić będzie 335 zł i 5% od nadwyżki ponad 11 833 zł, a
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 36 120 zł) wynosi ponad 23 665 zł – podatek wynosić będzie 946,60 zł i 7% od nadwyżki ponad 23 665 zł;
3. W przypadku II grupy podatkowej:
4. • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 27 090 zł) wynosi do 11 833 zł – podatek wynosić będzie 7%,
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 27 090 zł) wynosi od 11 833 – 23 665 zł – podatek wynosić będzie 828,40 zł i 9% od nadwyżki ponad 11 833 zł, a
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 27 090 zł) wynosi ponad 23 665 zł – podatek wynosić będzie 1 893,30 zł i 12% od nadwyżki ponad 23 665 zł;
5. W przypadku III grupy podatkowej:
6. • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 5 733 zł) wynosi do 11 833 zł – podatek wynosić będzie 12%,
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 5 733 zł) wynosi od 11 833 – 23 665 zł – podatek wynosić będzie 1 420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł, a
   • jeżeli kwota nadwyżki ponad kwotę wolną (tj. ponad 5 733 zł) wynosi ponad 23 665 zł – podatek wynosić będzie 3 313,20 zł i 20% od nadwyżki ponad 23 665 zł.

Istnieje sposób, aby nabycie spadku lub zapisu od najbliższej rodziny, było zwolnione od podatku bez ograniczenia kwotowego

W przypadku, gdy wartość majątku nabytego przez spadkobiercę, zsumowana z wartością rzeczy i praw majątkowych nabytych uprzednio od spadkodawcy (np. tytułem darowizny lub nieodpłatnego zniesienia współwłasności) w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie spadku lub zapisu – przekracza kwotę wolną od podatku określoną dla I grupy podatkowej, tj. 36 120 zł i spadek został nabyty w ramach tzw. zerowej grupy podatkowej, tj. otrzymało się go po osobie z najbliższej rodziny, tj. po:

• małżonku,
• wstępnych – czyli rodzicach, dziadkach lub pradziadkach (również tych przysposabiających, a w odniesieniu do osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),
• zstępnych – czyli dzieciach, wnukach lub prawnukach (również tych przysposobionych i ich zstępnych, a w odniesieniu do osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),
• ojczymie lub macosze,
• rodzeństwie albo
• pasierbie lub pasierbicy,

można skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, jeżeli spełni się poniższe warunki formalne.

W celu skorzystania ze zwolnienia, należy w ciągu 6 miesięcy od dnia:

• uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku,
• zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza albo
• wydania europejskiego poświadczenia spadkowego,

w ramach którego – doszło do nabycia rzeczy lub praw majątkowych, których wartość (doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiło nabycie spadku i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok), przekracza kwotę 36 120 zł – zgłosić otrzymanie darowizny właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (na formularzu SD-Z2).

Jeżeli natomiast – spadkobierca dowiedział się o otrzymaniu w spadku rzeczy lub praw majątkowych po upływie 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego – zachowa prawo do zwolnienia, pod warunkiem, że zgłosi ich nabycie naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od otrzymania tej informacji oraz uprawdopodobni fakt, że dowiedział się o tym po terminie.

Warto również zwrócić uwagę, że tzw. zerowa grupa podatkowa, która może skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn bez ograniczenia kwotowego, różni się od I grupy podatkowej, ponieważ nie należą do niej teściowie, zięć i synowa. W przypadku zatem otrzymania spadku po ww. osobach, którego wartość przekraczałaby kwotę wolną od podatku określoną dla I grupy podatkowej (tj. 36 120 zł) – nie będzie można skorzystać z omawianego zwolnienia podatkowego dla najbliższej rodziny i spadek taki będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Do Sejmu trafił projekt ustawy zakładający całkowite zniesienie podatku od spadków

W dniu 9 października 2024 r., do laski marszałkowskiej, został złożony projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 825), zakładający całkowite zniesienie w polskim systemie prawym podatku od spadków (ale tylko w zakresie własności rzeczy i praw majątkowych nabywanych przez osoby fizyczne, a już nie przez osoby prawne). Autorami projektu jest grupa posłów Konfederacji. W projekcie tym, przewidziano wyłączenie z opodatkowania wszelkich zdarzeń prawnych związanych ze spadkobraniem, tj. dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego, a także zachowku. Nawet sama nazwa ustawy, ma zmienić się z aktualnej – ustawy z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn, na – ustawę z 28.07.1983 r. o podatku od darowizn.

Na posiedzeniu Sejmu, które odbędzie się w dniu 21 lutego br. – zaplanowano pierwsze czytanie ww. projektu. Już dziś, można jednak zapoznać się z jego treścią na stronie Sejmu.

„Ludzie nie umierają w celu optymalizacji podatkowej, a podatek od spadków jest formą wielokrotnego opodatkowania majątku”

W uzasadnieniu projektu, jego autorzy podkreślają, że – podatek spadkowy nie spełnia funkcji uszczelniania systemu podatkowego. Funkcję taką spełnia natomiast podatek od darowizn, poprzez przeciwdziałanie omijaniu podatku dochodowego czy praniu brudnych pieniędzy. Jednak w przypadku spadków – w ocenie autorów projektu – takie ryzyko nie występuje lub jest minimalne. Ludzie nie umierają bowiem w celu optymalizacji podatkowej.

Ponadto – jak argumentują posłowie Konfederacji – podatek od spadków jest formą podwójnego, a niekiedy nawet wielokrotnego opodatkowania majątku. Obciąża on bowiem dobra, które za życia spadkodawcy zostały już opodatkowane na różnych etapach akumulacji, zarówno podatkami dochodowymi, jak i innymi formami opodatkowania (w tym podatkami pośrednimi). Istnienie podatku spadkowego, prowadzi zatem do nakładania przez państwo dodatkowego obciążenia fiskalnego na już wcześniej opodatkowane zasoby majątkowe.

Jak podsumowują autorzy projektu – „sam fakt opodatkowania spadków pozostaje wysoce niemoralny. Jest to podatek nakładany w związku z rodzinnymi tragediami, często określany jako „podatek od wdów i sierot”. Obciąża majątki osób, które w trakcie swojego życia ciężko pracowały i odprowadzały podatki od swoich zarobków. (…) Podatek spadkowy jest również demoralizujący dla społeczeństwa. Zniechęca do oszczędzania i gromadzenia kapitału, zachęcając jednocześnie do konsumpcji i trwonienia majątku. Jest nakładany na majątek tylko dlatego, że jego właściciel chciał go przekazać swoim dzieciom, zamiast skonsumować go przed śmiercią.”

Polacy będą chętniej oszczędzać, a zagraniczne przedsiębiorstwa – lokować w Polsce swój majątek

Autorzy projektu przewidują, że zniesienie w Polsce podatku od spadków pozytywnie przyczyni się do gromadzenia przez Polaków oszczędności, w związku z tym, że ich najbliżsi – którym, po śmierci, przekażą zgromadzony majątek – nie będą przez państwo karani kolejnym podatkiem. „Zmniejszy się także zakres obciążeń oraz związanych z ich poborem rygorów formalnych, dotkliwych zwłaszcza dla osób najuboższych. Wszyscy obywatele będą w równym stopniu zwolnieni z daniny na rzecz państwa. Zmniejszenie obciążeń finansowych w dziedziczeniu będzie również realizacją konstytucyjnej zasady ochrony rodziny.”

Ponadto – likwidacja podatku spadkowego, ma wywrzeć pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy kraju, przyczyniając się do stabilności finansowej rodzinnych firm oraz podnosząc konkurencyjność Polski na tle innych krajów UE, w zakresie atrakcyjności pod względem miejsca lokowania majątku i prowadzenia działalności gospodarczej. W związku z powyższym – jako skutek wprowadzenia regulacji – przewiduje się również zwiększenie napływu zagranicznego kapitału oraz inwestycji.

Nie zubożeją od tego również jednostki samorządu terytorialnego

Zgodnie z art. 4 pkt 1 lit. f ustawy z dnia 1.10.2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego – wpływy z podatków od spadków i darowizn, stanowią źródła dochodów własnych gminy. Jak wynika z danych przytoczonych w uzasadnieniu projektu ustawy, zakładającej zniesienie podatku od spadków – wpływy z tego tytułu, mają jednak dla systemu finansów jednostek samorządu terytorialnego wyłącznie marginalne znaczenie. Zgodnie z ww. danymi GUS – wpływy łączne z podatku od spadków i darowizn w latach 2018 – 2022 r. kształtowały się następująco:

• 2018 r. – 297,9 mln zł,
• 2019 r. – 326,5 mln zł,
• 2020 r. – 304,5 mln zł,
• 2021 r. – 418 mln zł i
• 2022 r. – 540,1 mln zł.

Dla porównania – w 2022 r., dochody własne jednostek samorządu terytorialnego, wyniosły 175,2 mld zł. Oznacza to, że wpływy z podatku od spadków i darowizn stanowiły zaledwie 0,31% tychże dochodów. Udział podatku od spadków i darowizn w strukturze finansowej jednostek samorządu terytorialnego, nie sięga zatem nawet 1% dochodów własnych. Zniesienie podatku od spadków nie spowoduje więc znaczącego zmniejszenia wpływów do budżetów gmin.

Podatek od spadków został zniesiony już w wielu państwach UE, jak i spoza UE

Obecnie podatek od spadków nie występuje już w 9 krajach Unii Europejskiej. Należą do nich: Austria, Słowacja, Czechy, Szwecja, Estonia, Łotwa, Rumunia, Cypr i Malta. Wśród państw EFTA podatku spadkowego nie ma również w Norwegii (został zniesiony w 2014 r.), Liechtensteinie oraz w poszczególnych kantonach Szwajcarii. „Tej formy opodatkowania nie utrzymują więc nawet państwa uznawane za wzorce państw opiekuńczych, słynące z restrykcyjnej polityki podatkowej i szerokiej redystrybucji dóbr, tj. Szwecja i Norwegia” – czytamy w uzasadnieniu projektu, zakładającego zniesienie podatku od spadków również w Polsce.

Wśród innych państw spoza UE, podatek od spadków nie istnieje natomiast m.in. w: Kanadzie, Chinach, Izraelu, Australii, Nowej Zelandii, Armenii, Egipcie, Gruzji, Gibraltarze, Indiach oraz Kosowie. Dyskusja nad likwidacją podatku spadkowego toczyła się również, w ostatnim roku, w Wielkiej Brytanii.

Projekt zakłada zniesienie podatku od spadków wobec osób fizycznych, ale już nie wobec osób prawnych

Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, w swojej opinii z dnia 20 listopada 2024 r. (znak BEOS-WPMiE/WP/WOSR-2203/24) do poselskiego projektu ustawy, zakładającego zniesienie opodatkowania spadków, zwróciło uwagę, że – projekt przewiduje zniesienie opodatkowania nabycia własności rzeczy i praw majątkowych w drodze spadku wyłącznie przez osoby fizyczne, a już nie przez osoby prawne, które również podlegają obowiązkowi podatkowemu w zakresie nabycia własności rzeczy i praw majątkowych w drodze spadku, jednak – nie na podstawie zmienianej ustawy z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn, a – na podstawie ustawy z dnia 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Jak wynika z ww. opinii - „Projekt bez zmian pozostawia opodatkowanie przychodów (dochodów) osób prawnych i spółek kapitałowych w organizacji oraz innych podmiotów objętych zakresem ustawy z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych"”.

¹ Wynikającymi z Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28.06.2023 r. w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek (Dz.U. z 2023 r., poz. 1226)

Polecamy: „PODATKI 2025”. Komplet 11 publikacji o zmianach w podatkach

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1837)
• Ustawa z dnia 1.10.2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2024 r., poz. 1572 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2805 z późn. zm.)