Wydziedziczyć – co to znaczy?
Omawiając pojęcie wydziedziczenia trzeba najpierw odnieść się do definicji dziedziczenia obowiązującej w polskim prawie. Jest nim przejście praw i obowiązków majątkowych po śmierci osoby fizycznej. Zgodnie z Kodeksem cywilnym po każdej osobie zmarłej dokonuje się dziedziczenia z mocy ustawy, jeśli zmarły nie sporządził testamentu.
W pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Analogiczną zasadę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Spadkodawca może jednak sporządzić testament i przekazać w nim spadek po sobie wybranej osobie. Co do zasady pominięte osoby, które dziedziczyłyby z mocy ustawy mają prawo do zachowku. Jednak spadkodawca może w określonych sytuacjach pozbawić zstępnych prawa do niego.
Kogo można wydziedziczyć?
Wydziedziczyć, a więc pozbawić prawa do zachowku, można jedynie spadkobierców ustawowych, np. żonę czy męża albo dzieci (ewentualnie rodziców).
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes.
W jaki sposób można wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego?
Wydziedziczenia dokonuje się w testamencie. Musi on zawierać zapis o wydziedziczeniu wraz z określeniem powodu. Przyczyny wydziedziczenia określa Kodeks cywilny. Nie zawsze przyczyny, subiektywnie postrzegane przez testatora jako istotny powód wydziedziczenia spadkobiercy, odpowiadają przyczynom przewidzianym w Kodeksie cywilnym.
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Za co można wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego?
Polskie prawo precyzyjnie określa przyczyny pozbawienia możliwości dziedziczenia. Zgodnie z art. 928 KC Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Wydziedziczenie – i co dalej?
Zstępni, małżonek lub rodzice, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy ustawowo, mają prawo domagać się zachowku w wysokości połowy wartości majątku, który zgodnie z ustawą by odziedziczyli. Jeśli spadkobierca ustawowy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni - ma prawo żądać zachowku o wartości dwóch trzecich przysługującego mu z ustawy udziału spadkowego.
Wydziedziczony spadkobierca może usiłować podważyć skuteczność wydziedziczenia. Sytuacja taka będzie podlegała ocenie sądu, a jego orzeczenie nie musi pokrywać się wcale z tym, czego oczekiwał spadkodawca.
Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Wydziedziczenie – nowe przesłanki
Minister Sprawiedliwości w dniu 16 grudnia zgłosił projekt nowelizacji Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którą Spadkobierca mógłby wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego z powodu uporczywego nie wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.
Wnioskodawca uzasadnia wniesienie nowego zapisu z racji obowiązku reagować systemu prawnego na etycznie niewłaściwe zachowania osób, które mogą osiągnąć korzyści ze spadku.
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązki i uprawnienia alimentacyjne mogą wynikać ze stosunku pokrewieństwa, przysposobienia, powinowactwa i małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania względem krewnych w linii prostej i między rodzeństwem. Szczególne zasady w ramach tej instytucji dotyczą dzieci. W odniesieniu do innych członków rodziny zobowiązanie takie powstaje natomiast jedynie wtedy, gdy dana osoba znajdzie się w niedostatku.
Jednocześnie, możliwości stwierdzenia niegodności dziedziczenia nie powinno się wiązać wyłącznie z relacjami o charakterze ekonomicznym. Z punktu widzenia spadkodawcy to właśnie poczucie odtrącenia, osamotnienia, pozostawania bez wsparcia osobistego lub emocjonalnego spadkobiercy mogą wywoływać silniejsze poczucie braku etyczności zachowania spadkobiercy. Dlatego projekt przewiduje, aby taka możliwość była przewidziana również w przypadku uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą