Działalność ochotniczych straży pożarnych jest tak ściśle powiązana z funkcjonowaniem samorządu, na terenie którego działają, że osoby postronne mogą nawet nie wiedzieć, że są one stowarzyszeniami całkowicie odrębnymi od gmin i z prawnego punktu widzenia mogą mieć wiele źródeł finansowania. Mogą, ale zwykle nie mają. Działania OSP i gminy wiążą się ze sobą nierozerwalnie i na gruncie ochrony przeciwpożarowej, i na gruncie finansowym.
- Kto finansuje działalność ochotniczej straży pożarnej?
- Jakie koszty musi ponieść dla OSP gmina, a jakie powiat i województwo?
- Finansowanie trzeba zapewnić stosownie do posiadanych przez OSP sił i środków
Kto finansuje działalność ochotniczej straży pożarnej?
Zasady finansowania działalności ochotniczych straży pożarnych zostały określone w art. 32 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 194 ze zm.). Wynika z niego, że koszty funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych są pokrywane w szczególności z:
1) budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
2) środków z budżetu państwa przekazywanych Komendantowi Głównemu Państwowej Straży Pożarnej;
3) wpływów instytucji ubezpieczeniowych;
4) środków pochodzących od osób fizycznych i osób prawnych przekazywanych w szczególności w formie dobrowolnych składek lub darowizn;
5) środków pochodzących ze zbiórek publicznych;
6) środków własnych.
Dodatkowo, w art. 32 ust. 5 ustawy o OSP ustawodawca przewidział, że jednostki samorządu terytorialnego mogą przekazywać ochotniczym strażom pożarnym dodatkowe środki pieniężne również w formie dotacji.
Katalog ten jest katalogiem otwartym, o czym świadczy użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności”. W praktyce jednak podstawą w ich budżetach są środki przekazane przez jednostki samorządu terytorialnego.
Jakie koszty musi ponieść dla OSP gmina, a jakie powiat i województwo?
Przepisy ustawy o OSP nie definiują pojęcia kosztów. Oznacza to, że pojęcie to można interpretować szeroko i rozumieć pod nim wszelkie koszty związane z funkcjonowaniem ochotniczej straży pożarnej. Jednocześnie budżety jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w tej regulacji, to nie tylko budżet gminy, ale również budżety powiatu i województwa. Nadal jednak to rola gminy pozostaje w tym zakresie największa, bo to w odniesieniu do gmin ustawodawca wprowadził regulację szczególną, w której określił obowiązki wobec działających na jej terenie ochotniczych straży pożarnych. W art. 10 ustawy o OSP wskazał, że w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym:
1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie, w tym umundurowanie wyjściowe, i środki łączności oraz ich utrzymanie;
2) finansowanie szkoleń innych niż wskazane w art. 11 ust. 1 ustawy o OSP oraz szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy;
3) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków i opiekunów młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;
4) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
5) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.;
6) wyżywienie strażaków ratowników OSP podczas prowadzenia działań ratowniczych, udziału w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, udziału w działaniach prowadzonych przez inne służby, inspekcje i straże trwających co najmniej 6 godzin, a także szkoleniach, ćwiczeniach i zawodach sportowo-pożarniczych trwających co najmniej 8 godzin.
Nie ma analogicznych regulacji odnoszących się do budżetu powiatu i województwa, co oznacza, że z jednej strony zakres ich finansowania może być szerszy, ale z drugiej, nie mają też wobec OSP skonkretyzowanych obowiązków.
Finansowanie trzeba zapewnić stosownie do posiadanych przez OSP sił i środków
Zwrot stosownie do posiadanych sił i środków, którego użył ustawodawca można w ramach wykładni językowej interpretować różnie. Należy jednak patrzeć na niego w kontekście wniosków zawartych w raporcie pokontrolnym NIK z kontroli z przeprowadzonej w 2019 r. (nr LPO.430.006.2018). Wskazano w nim m.in. na brak jednolitych zasad określających kolejność zaspokajania potrzeb sprzętowo-szkoleniowych, w oparciu o które mogłyby być racjonalnie rozdysponowane – pochodzące z licznych źródeł – środki publiczne na działalność OSP. Zdaniem NIK, podział środków na działalność OSP nie zawsze był zdeterminowany rolą jaką jednostki te odgrywały w systemie ochrony przeciwpożarowej, ich potencjałem oraz aktywnością. Izba zaleciła podjęcie działań zmierzających do optymalizacji finansowania poszczególnych OSP poprzez uwzględnianie ich aktualnej roli i potencjału w systemie ochrony przeciwpożarowej oraz realnych możliwości jego poprawy. Użycie w obowiązującej od 1 stycznia 2022 r. regulacji zwrotu „stosownie do posiadanych sił i środków” stanowi więc odpowiedź na postulaty Najwyższej Izby Kontroli i należy odnosić go do sił i środków OSP, a nie gminy, na której terenie działają.
Podstawa prawna
art. 10, art. 32 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 194 ze zm.)