Z żądaniem rozwodu może wystąpić każdy małżonek. W tym celu należy złożyć do sądu pozew rozwodowy przeciwko małżonkowi. Sąd orzeknie rozwód tylko, gdy między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia. Polskie prawo nie przewiduje rozwodu „umownego”, orzekanego automatycznie na żądanie małżonków.
Możliwość mediacji
W trakcie procesu, jeśli sąd uzna, że są widoki na utrzymanie małżeństwa, zawiesza postępowanie rozwodowe. Ponadto, gdy uważa, że istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, może skierować małżonków do mediacji. Może uczynić to tylko raz. Pomimo rozkładu pożycia, sąd nie orzeknie rozwodu, jeśli na jego skutek ucierpiałyby wspólne małoletnie dzieci.
W przypadku otrzymania pozwu rozwodowego, jeszcze przed pierwszym posiedzeniem na rozprawie można wnieść do sądu odpowiedź na pozew. Można w nim ustosunkować się do treści pozwu, przedstawić swój punkt widzenia na sprawę i zawrzeć wnioski dotyczące winy rozkładu małżeństwa, wspólnego mieszkania czy opieki nad dziećmi.
Winny rozpadowi małżeństwa
W pozwie rozwodowym należy określić, czy żąda się orzeczenia rozwodu z orzekaniem o winie, czy bez niej. Sąd nie będzie rozpatrywał kwestii winy, jeśli drugi małżonek także złoży wniosek o nieorzekanie o winie. W takiej sytuacji uznaje się, że żaden z małżonków nie ponosi winy za rozwód.
Jeśli rozwodu żąda jedynie ten małżonek, z którego winy nastąpił rozkład pożycia, rozwód jest niedopuszczalny, chyba że drugi małżonek wyrazi na niego zgodę. Sąd może orzec rozwód także wtedy, gdy brak zgody małżonka niewinnego jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Na rozprawie
Posiedzenia na rozprawie rozwodowej odbywają się nawet, jeśli nie stawi się na nie jeden z małżonków. Jeżeli to jednak powód – strona, która wszczęła sprawę o rozwód – nie pojawi się na pierwszym posiedzeniu sądowym, postępowanie zostaje zawieszone. Może być kontynuowane na wniosek powoda, ale nie wcześniej niż przed upływem 3 miesięcy od dnia zawieszenia. Jeśli przez rok powód nie zgłosi wniosku, postępowanie rozwodowe zostanie umorzone. Oznacza to, że w celu uzyskania rozwodu trzeba będzie wnieść do sądu kolejny pozew (i po raz kolejny go opłacić).
Posiedzenia w sprawie rozwodowej odbywają się zawsze przy zamkniętych drzwiach. Oznacza to, że na sali rozpraw obecne mogą być tylko strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, osoby którym zezwala na to ustawa oraz tzw. „osoby zaufania”. Osoby te wybierane są przez strony; każda może wskazać do dwóch takich osób.
Przesłuchanie i świadkowie
W każdej sprawie rozwodowej sąd zawsze przesłuchuje strony. Jeśli pozwany małżonek zgadza się z twierdzeniami zawartymi w pozwie i małżonkowie nie mają nie mają wspólnych małoletnich dzieci, postępowanie dowodowe może ograniczyć się tylko do tego przesłuchania. Sąd może zdecydować się na przesłuchanie świadków. Świadkami w sprawach rozwodowych nie mogą być dzieci, które nie ukończyły 13 lat oraz zstępni (a więc dzieci, wnuki itd.) stron, którzy nie ukończyli 17 lat.
Koszty rozwodu
Wniesienie do sądu pozwu rozwodowego wymaga wniesienia opłaty w wysokości 600 zł. Opłatę tę uiszcza się przy wniesieniu pozwu do sądu. Sąd zwraca 300 zł stronie, która poniosła ten koszt, jeśli zostanie orzeczony rozwód na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie.
W przypadku cofnięcia pozwu o rozwód, gdy małżonkowie pojednali się jeszcze w I instancji sąd zwraca pełne 600 zł. Jeśli jednak zainteresowani pojednali się dopiero w II instancji, temu kto poniósł opłatę zwraca się 300 zł.
Jeśli wyrok rozwodowy już zapadł, a jeden z małżonków żąda zmiany wyroku w części, która dotyczy władzy rodzicielskiej, wniosek zawierający takie żądanie musi opłacić opłatą w wysokości 100 zł.
Kosztami nie są obciążani świadkowie ani inne osoby trzecie. Koszty procesu rozwodowego ponoszą małżonkowie.
Orzeczenie sądu
Orzeczenie przez sąd rozwodu nie oznacza jeszcze ustania małżeństwa. Skutek ten następuje dopiero z chwilą, gdy orzeczenie rozwodowe stanie się prawomocne.
Wyrok sądu I instancji staje się taki, gdy nie została wniesiona od niego apelacja do sądu II instancji. Apelację można wnieść w ciągu dwóch tygodni od doręczenia stronie wyroku z uzasadnieniem. Jeśli zaś strona nie zażądała sporządzenie uzasadnienia (co może zrobić w ciągu tygodnia od ogłoszenia wyroku), dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji zaczyna być liczony po upływie tygodnia od ogłoszenia wyroku.
Wyrok sądu II instancji staje się prawomocny z chwilą ogłoszenia.