Orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne, gdy sąd ustali, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałemu rozkładowi (obie te cechy rozkładu muszą wystąpić łącznie.
Dla orzeczenia separacji wystarczające jest ustalenie, że pożycie małżeńskiego uległo zupełnemu rozkładowi. Do orzeczenia separacji nie jest wymagane, aby rozkład pożycia zupełny był także trwały. Jednym z celów instytucji separacji jest bowiem - obok kompleksowego, prawnego uregulowania skutków separacji faktycznej - umożliwienie małżonkom przemyślenia celowości rozejścia się i ewentualnego powrotu do wspólnego pożycia.
Przy czym należy zaznaczyć, że nie jest wyłączona możliwość uwzględnienia żądania orzeczenia separacji również wtedy, gdy rozkład pożycia jest nie tylko zupełny, ale także trwały.
Powyższe zależy od stanowiska obojga małżonków (tzn. jeżeli żadne z nich nie żąda orzeczenia rozwodu). Istnienie rozkładu zupełnego jest bowiem wymaganiem minimalnym.
Jeżeli nastąpił rozkład pożycia, małżonkowie (małżonek) mają prawo wyboru bądź żądania rozwodu albo separacji, bądź pozostawania w separacji faktycznej. Uwzględnienie jednego z wymienionych żądań zależy od wykazania istnienia przesłanek wymaganych przez prawo.
Wspólne pożycie polega na istnieniu między małżonkami łączności psychicznej oraz wzajemnych pozytywnych uczuć (miłości, szacunku, zaufania), obejmuje współżycie fizyczne. Natomiast w sferze gospodarczej przejawia się w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, w zamieszkiwaniu razem, niekiedy w prowadzeniu wspólnej działalności zarobkowej lub gospodarczej.
Trwały i zupełny rozkład pożycia
Rozkład pożycia jest trwały jeżeli na tle okoliczności konkretnej sprawy można przypuszczać, że powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Natomiast zupełny gdy pomiędzy małżonkami ustały wszelkie więzi natury osobistej (psychicznej i fizycznej), rodzicielskiej i ekonomicznej.
Zobacz również: Czym jest trwały i zupełny rozkład pożycia?
Skutki prawne
Podstawową różnicą jest skutek prawny każdej z tych instytucji. Skutkiem rozwodu jest, że małżeństwo zostaje rozwiązane, a więc przestaje istnieć, można więc zawrzeć nowy związek małżeński, natomiast separacja nie daje małżonkom tej możliwości, gdyż nie prowadzi do rozwiązania małżeństwa. Ponadto skutki separacji mogą zostać zniesione w skutek orzeczenia Sądu, nie jest to możliwe w przypadku rozwodu.
Po orzeczeniu separacji małżonek, który na skutek małżeństwa zmienił nazwisko, nie może wrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem związku małżeńskiego. Natomiast po orzeczeniu rozwodu małżonek, który przy zawarciu związku małżeńskiego zmienił nazwisko może w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. W tym celu trzeba będzie złożyć wniosek w urzędzie stanu cywilnego.
Do wniosku należy dołączyć:
- odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub odpis skrócony aktu małżeństwa;
- prawomocny wyrok sądu orzekający rozwód.
Jeśli chodzi o alimenty, przy rozwodzie w niektórych przypadkach okres płacenia alimentów drugiemu małżonkowi jest ograniczony do 5 lat, przy separacji nie ma tego ograniczenia.
Kolejną różnicą jest obowiązek wzajemnej pomocy. Przy separacji małżonkowi są zawsze obowiązani do wzajemnej pomocy względem siebie, jeśli wymagają tego względy słuszności.
Natomiast przy rozwodzie na małżonków nie został nałożony taki obowiązek. W praktyce chodzi tu o pomoc małżonkowi w czasie choroby, itp.
W sądzie
Rozpoznanie sprawy o rozwód następuje w procesie w postępowaniu odrębnym dla spraw małżeńskich, unormowanym art. 425-446 k.p.c. W takim przypadku do Sądu wnosi się pozew. Pozew podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 600 zł. Sąd orzeka o rozwodzie wyrokiem po przeprowadzeniu rozprawy. Sądem właściwym jest Sąd Okręgowy właściwy ze względu na to gdzie małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Pod warunkiem jednak, że w tym okręgu nadal stale przebywa chociaż jedno z nich. Jeśli żadne z małżonków nie mieszka w tym okręgu, wtedy właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego. A gdy i takiego nie można ustalić miejsca zamieszkania powoda
Natomiast w przypadku separacji, żądanie orzeczenia separacji rozpoznawane jest bądź w trybie procesowym, bądź w trybie nieprocesowym. Jednakże zniesienie separacji następuje zawsze w postępowaniu nieprocesowym.
Separacja rozpoznawana jest w procesie w sytuacji gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, albo nie mają takich dzieci, a brak jest zgodnego żądania obojga małżonków orzeczenia separacji. Postępowanie to toczy się przy zastosowaniu przepisów postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich, co zostało omówione powyżej. Tutaj także Sąd orzeka, który z małżonków winny jest zupełnego rozkładu pożycia małżonków, chyba że strony z tego zrezygnują.
Natomiast tryb nieprocesowy jest przewidziany jeżeli małżonkowie występują ze zgodnym żądaniem orzeczenia separacji, gdy nie mają oni wspólnych małoletnich dzieci.
W takim przypadku wnosi się do Sądu wniosek, który podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 100zł. Sądem właściwym jest również Sąd Okręgowy. Inaczej jednak niż w trybie procesowym orzeczenie końcowe zapada w formie postanowienia. Tutaj cała sprawa ogranicza się zazwyczaj do jednej rozprawy, natomiast postępowanie dowodowe polega w praktyce na przesłuchaniu stron. Sąd nie orzeka tu o winie małżonków.
Zobacz również serwis: Rozwody