Separacja jest to tzw. rozdział od stołu i łoża. Między małżonkami ustaje współżycie, uchylona zostaje wspólność majątkowa, ale żaden z nich nie ma prawa wstępować w nowy związek. Przez separację nie następuje rozwiązanie małżeństwa.
Do separacji może dojść tylko wtedy, gdy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Może jej żądać każdy z małżonków, a orzeka ją sąd. Nie jest możliwe orzeczenie przez sąd separacji mimo zupełnego rozkładu pożycia, jeśli:
- wskutek separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci,
- z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Orzekając separację na zgodny wniosek małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. Oznacza to, że żaden z małżonków nie ponosi winy. Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód.
W wyroku orzekającym separację sąd rozstrzyga:
- o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków,
- w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień,
- o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania małżonków. W wypadku, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.
Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym separację podzielić majątek wspólny, jeżeli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Przy separacji małżonkowie powinni sobie wzajemnie pomagać. Małżonkowie będący w separacji mają obowiązek wzajemnego dostarczania środków utrzymania, jeśli sytuacja tego wymaga.
Sąd może znieść separację. Potrzebne jest do tego zgodne żądanie małżonków.