Z wielu artykułów można wnioskować, iż najważniejszymi księgami (taki podział przyjęto dla Kodeksu Prawa Kanonicznego) w dziedzinie kościelnego prawa małżeńskiego jest Księga IV Uświęcające zadanie Kościoła oraz księga VII Procesy. Tymczasem w wielu innych księgach są regulacje prawne, które również związane są w sposób bezpośredni czy pośredni z kościelnym prawem małżeńskim. Weźmy tutaj pod uwagę chociażby Księgę VI Sankcje w Kościele, w której regulowane są odpowiednie kary za czyny przestępcze, do których może dojść w trakcie kościelnego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa (np. krzywoprzysięstwo, złamanie tajemnicy spowiedzi świętej, sfałszowanie dokumentu itp.), jak i przy których można odnaleźć nawiązanie do materialnego prawa małżeńskiego (np. niechrześcijańskie wychowanie potomstwa). Przy takim zestawieniu, przenikaniu się wzajemnym regulacji z różnych dziedzin prawa, czymś naturalnym jest odnalezienie w tej samej Księdze (Księga IV) jednakże pod jej różnymi tytułami (to kolejny podział obowiązujący w KPK: tj. podział ksiąg na tytuły) kolejnych nawiązań do prawa małżeńskiego. Zatem nie jest tak, iż tylko zaledwie – wydawać by się mogło – kilka przepisów wyodrębnionych w jakiejś części Kodeksu reguluje całe prawo małżeńskie, materialne jak i formalne, ale regulacje te znajdują się też w jego innych częściach. Nie wspominając o chyba jeszcze bardziej skomplikowanej jurysprudencji, czyli praktyce prawnej, która wypracowywana jest przez Najwyższy Trybunał Roty Rzymskiej, stanowiąc dla Sądów niższej Instancji pewien wzorzec.
Obecnie zatem warto zobaczyć, w których jeszcze kanonach znajdują się regulacje przydatne w całym prawie małżeńskim. Oczywiście nie jest możliwym wydobycie ich wszystkich (tym sposobem pominiemy, przykładowo: przepisy o stanowiskach, które mogą być spełniane przez świeckich, co pozostaje w związku ze składem osobowym Trybunału Kościelnego, podobnie pominięte zostają regulacje o notariuszach; o funkcji proboszcza, którą rozpatrywać można w aspekcie asystowania przy zawarciu małżeństwa – o tym wszystkim traktuje II księga KPK Lud Boży), dlatego skoncentrujemy się na tych kanonach, które są najważniejsze. Praktycznie schemat ten jest obustronny, bowiem też w samym prawie małżeńskim można znaleźć o wiele więcej odnośników już do innych ksiąg kodeksowych, także i wówczas zostaną wybrane najważniejsze w formie przykładów.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Zobacz też: Zagadnienia dyskusyjne w kościelnym procesie małżeńskim
Podział na Księgi
Jak już zostało to powiedziane Kodeks podzielony jest na Księgi. Pierwsza z nich zatytułowana jest Normy ogólne. W Księdze tej wskazałabym na kanony dotyczące dyspensy (poświęcone są jej kanony od 85 do 93 KPK), bowiem wielokrotnie w prawie małżeńskim mowa jest o przeszkodach, ale także o udzieleniu od nich właśnie dyspensy, dotyczy to: przeszkody różnej religii, we właściwym stopniu przeszkody pokrewieństwa, wreszcie dyspensa od małżeństwa zawartego, ale niedopełnionego.
W tej samej Księdze uregulowana została też kwestia miejsca zamieszkania – tymczasowego, stałego (kan. 102 KPK), z kolei te kanony istotne są z punktu widzenia właściwości sądowej, czyli tego: w którym Oficjalacie należy składać pozew.
W księdze tej zawarte są także przepisy określające to, czym jest pokrewieństwo, powinowactwo, jak i adoptowane dziecko (kan. 108, kan. 109 oraz kan. 110 KPK), które odnoszą się do przeszkody pokrewieństwa, powinowactwa, jak i pokrewieństwa prawnego.
Ostatnią regulacją z analizowanej Księgi jest przepis w kan. 134 §1 oraz §2 KPK, w którym mowa jest o ordynariuszu oraz o ordynariuszu miejsca. Pamiętamy, iż w prawie małżeńskim istnieją nie tylko przeszkody, ale także zakazy zawarcia związku, od których zezwolenie może zostać udzielone właśnie przez ordynariusza miejsca, nadto mowa jest o tych osobach również w kanonach dotyczących formy zawarcia związku.
W Księdze drugiej Lud Boży wiele kanonów pomija, ale warto odnieść się do kan. 221 KPK, w którym mowa jest o władzy sądzenia. Mowa tam jest o prawie do sądzenia zgodnie z przepisami prawa, odpowiada to sprawiedliwemu zastosowaniu, tak prawa materialnego, jak i procesowego.
Winno wspomnieć również o odpowiednich regulacjach nt. Konferencji Episkopatu (kan. od 447 do 459 KPK), która przecież również stanowi obowiązujące prawo, widać to na przykładzie ustalenia wieku do godziwego zawarcia związku, wreszcie to Episkopat ma prawo (obowiązek) ustalenia formy składania oświadczeń, przyrzeczeń dla małżeństw mieszanych.
Dla uzupełnienia warto tylko dodać, iż III Księgę KPK Nauczycielskie zadanie Kościoła można rozpatrywać w kontekście religijnego wychowania dzieci przez ich Rodziców, a zatem też w jakiś sposób można znaleźć odnośniki do prawa małżeńskiego, chociażby do wykluczenia chrześcijańskiego wychowania potomstwa. Z kolei księga V Dobra doczesne Kościoła to już regulacje sensu stricte dotyczące kwestii materialnych.
Jak zatem widać, aby móc zrozumieć dany przepis warto, gdy tylko istnieje tego typu możliwość, poszukać jego odpowiedników w całym Kodeksie, nie wspominając o jurysprudencji.
Zobacz również: Akta procesowe w kościelnym procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa