Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego (KPK) małżeństwo może zostać uznane za zawarte nieważnie na podstawie: przeszkody małżeńskiej, wady zgody małżeńskiej oraz braku zachowania formy kanonicznej. Zarówno w KPK, jak i w Kościele prawosławnym jedną z przeszkód jest przeszkoda wieku. Sięgamy do niej z tego względu, gdyż można dokonać pewnego porównania. W prawie kanonicznym małżeństwo jest nieważne, gdy związek małżeński zawarty zostaje przez mężczyznę w wieku poniżej szesnastego roku życia, a przez kobietę poniżej jej czternastu lat. W prawosławiu jest to odpowiednio osiemnasty oraz szesnasty rok życia. Nie jest to miejsce na dyskusję o słuszności takiej czy innej regulacji. Warto natomiast przybliżyć jeszcze inne uregulowanie, całkowicie nieznane w KPK, według którego przeszkoda wieku obejmuje też osoby wstępujące w związek małżeński powyżej swojego osiemdziesiątego roku życia. Brak takiej regulacji w naszym prawie powoduje, iż duszpasterze przygotowujący do małżeństwa, asystujący przy nim muszą być jakby dodatkowo czujni w zarysowanym przypadku.
Polecamy: Alimenty. Jak szybko dostać pieniądze na dziecko
Inną znaną nam przeszkodą małżeńską jest przeszkoda impotencji, zwana inaczej niezdolnością fizyczną. Prawosławie, obok niej wymienia dodatkowo niezdolność duchową, która nie jest z kolei novum w naszym prawie. Można ją bowiem porównać do niezdolności o charakterze psychicznym. Taka klasyfikacja w prawosławiu może natomiast doprowadzić do wniosku o niejako braku zależności pomiędzy wzmiankowaną niezdolnością duchową a wolą.
Przechodząc do przeszkody pokrewieństwa, powinowactwa oraz adopcji, to w ujęciu prawosławnym mamy do czynienia z nieznaną w KPK przeszkodą w formie pokrewieństwa duchowego. Obejmuje ona rodziców chrzestnych i ich chrześniaka, jak i rodziców chrzestnych i rodziców chrześniaka. Jak widać chociażby na tym przykładzie, czasami regulacje prawne innych wyznań są bardziej restrykcyjne aniżeli katolickie.
Tym, co jest w pewien sposób obce w prawosławiu, jest przeszkoda święceń. Nie oznacza to jednak bynajmniej braku jakichkolwiek regulacji na tej płaszczyźnie. Są bowiem nimi: brak prawa do wstąpienia w nowy związek małżeński po śmierci współmałżonki kapłana, jak i brak prawa do zawarcia małżeństwa po otrzymaniu sakramentu święceń.
Ciekawym uproszczeniem w ramach prawosławia, a dokładnie w ramach wad woli, jest zawarcie małżeństwa bez przymusu (co stanowi odpowiednik dla wady w postaci przymusu i bojaźni w naszym prawie) oraz zawarcie małżeństwa prawnie.
W prawie kanonicznym znana jest też instytucja małżeństw mieszanych. Te mogą być rozumiane szeroko, a wówczas przez taki rodzaj małżeństwa rozumiemy związek katolika z osobą nieochrzczoną. W ścisłym zaś tego słowa znaczeniu chodzi o małżeństwo zawarte pomiędzy katolikiem a ochrzczonym bez pełnej komunii z Kościołem katolickim. Z kolei w prawosławnym ujęciu sens szerszy obejmuje nawet małżeństwa dwojga osób nieochrzczonych. Inną różnicą jest brak możliwości pobłogosławienia związku prawosławnego z nieochrzczonym przez prawosławnego kapłana, jak i uznanie nieważności małżeństwa zawartego poza Kościołem prawosławnym do momentu uzyskania takiego błogosławieństwa.
Prawosławie dodatkowo reguluje też czas, w którym zakazuje się zawarcia małżeństwa, jak i suponuje się odpowiednią nawet na tę okoliczność porę dnia.
Na pewno trudno jest mówić, iż odpowiednikiem kościelnego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństw jest tzw. zdjęcie błogosławieństwa w prawosławiu. Warto jednak wspomnieć o możliwości trzykrotnego wstępowania w taki związek z uwzględnieniem mniej uroczystej oprawy już podczas drugiego kościelnego małżeństwa.
Na ten temat w:
Abp S. Hrycuniak, Prawosławne pojmowanie małżeństwa, Białystok 1994;
Polecamy serwis: Małżeństwo