Kwestia nieważności wyroku regulowana jest zasadniczo w kan. 1620 oraz 1622 KPK. Ja wyszczególnię najważniejsze przypadki kwalifikujące do wniesienia skargi, zachęcając jednocześnie do lektury obu kanonów.
W pierwszym wymienionym przeze mnie kanonie regulowana jest sprawa tzw. nieważności nieusuwalnej. Nieważność taka nie oznacza oczywiście, iż to, co zostało zgromadzone podczas procesu było daremnym trudem, iż absolutnie wszystko należy zaczynać od samego początku, jednakże w samym procesie trzeba się cofnąć do jego początku, wykorzystując to, co prawidłowe, nie zaś tylko uważnić to, co nieważne.
I tak, mamy do czynienia z tą wadą w przypadku (wybrałam niektóre): wydania wyroku przez niewłaściwego sędziego (chodzi tu o kwestię właściwości, czyli kompetencji Trybunału); gdy ktoś działał w imieniu strony bez zlecenia (kwestia udzielenia zlecenia do występowania w Sądzie); gdy już jednej ze Stron procesowych odmówiono prawa do obrony (oznacza to, iż obie Strony mają prawo do takiego samego udziału na każdym etapie procesu, często bowiem pojawia się pytanie: czy skarga zostanie udostępniona stronie przeciwnej, bądź czy zeznanie jakiegoś świadka również trzeba uczynić dla tej Strony jawnym; trzeba zaznaczyć, iż Sąd nie wie, która ze Stron ma rację, stąd nie może faworyzować jednej kosztem drugiej, warto też wziąć pod uwagę, iż Strona przeciwna mogłaby postąpić analogicznie, np. chcąc coś przed inną zataić, co nie byłoby jak widać zgodne z poczuciem sprawiedliwości); gdy spór nie został rozstrzygnięty (sprawa ta pozostaje w związku z postawionym na początku procesu pytaniem: z jakiego tytułu zachodzi nieważność, wyrok zatem jest nieważny, gdyby orzeczono nieważność związku z tytułu skądinąd słusznego jednakże nie będącego przedmiotem małżeńskiego procesu).
Stwierdzenie nieważności małżeństwa – jak rozpocząć?
Tylko dla uzupełnienia warto podać, iż skargę o nieważność tego typu można zgłaszać w ciągu dziesięciu lat Sędziemu wydającemu taki wyrok, w formie zarzutu natomiast zawsze (kan. 1621 KPK).
Przechodząc z kolei do tzw. nieważności usuwalnej, zachodzi ona w następujących, wybranych przypadkach: brak podpisów, daty, miejsca.
Skarga przeciwko niej może być wnoszona w ciągu trzech miesięcy od ogłoszenia wyroku (kan. 1623 KPK). Jej usunięcie nie polega na wszczęciu procesu od początku, co na zmianie już prawidłowej jakiejś wady, na uzupełnieniu jakiegoś braku.
Jak zatem sami możemy skonkludować, zaprezentowane przypadki nie są nader często spotykane, nieodzownie pozostają jednak w związku z konkretnymi prawami procesowych Stron.
Czy strona jest w stanie sama zaangażować się w kościelnym procesie małżeńskim