Proces małżeński rozpoczyna się, wniesieniem do sądu kościelnego skargi powodowej. Przewodniczący trybunału kościelnego wydaje dekret o przyjęciu lub odrzuceniu skargi. Jeżeli skarga została przyjęta do przewodu sądowego, następuje proces sądowy. W dalszej kolejności zostaje ustalony przedmiot sporu, czyli tytuł przesłanki procesowej, z jakiego będzie prowadzony proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Obejmuje on etap instrukcji sprawy, gdzie sąd kościelny zbiera dowody, które pozwolą mu udzielić odpowiedzi na pytanie postawione w zawiązaniu sporu, mianowicie, czy zaskarżone małżeństwo z określonego tytułu jest faktycznie nieważne.
Podstawa prawna : (por. kan. 1501 i 1674).
Nie ma zatem tak jak w sądzie cywilnym – publicznych rozpraw, konfrontacji obojga stron wobec sędziego i świadków. Zeznania stron i świadków są składane indywidualnie w obecności sędziego i notariusza lub audytora. Strony składają jedno zeznanie. Zeznania stron mają posłużyć sędziom trybunału do zweryfikowania autentyczności stanu faktycznego zapisanego w skardze powodowej. Jeśli strona pozwana nie stawi się na wezwanie i nie przedstawi usprawiedliwienia, proce będzie kontynuowany bez udziału strony pozwanej. Po wyczerpaniu środków dowodowych następuje publikacja akt sądowych, po czym zamknięcie postępowania dowodowego i przygotowanie sprawy do wyrokowania.
Podstawa prawna : kan. 1530, 1547, 1560, 1561, 1592
Zobacz: Specyficzne sformułowania w kościelnym prawie małżeńskim
Skarga powodowa w treści, nie powinna być tylko zapisem czy zarysem historii małżeństwa w oparciu o rozkład pożycia małżeńskiego stron, jak ma to miejsce w sytuacji postępowania o rozwód cywilny. Sam opis przedstawiający jedynie historię małżeństwa określającą wystąpienie pierwszych problemów małżeńskich, bez odpowiedniego wyjaśnienia istoty prawnej problemu, jest niewystarczający.
- Zgodnie z kodeksem prawa kanonicznego, obowiązek dowodzenia spoczywa na tym który coś twierdzi – kan. 1526.
W skardze powodowej opisujemy sferę decyzyjności strony, system wartości, itp. w nawiązaniu do określenia konkretnego stanu faktycznego, odnośnie praktyki postępowania strony, aby sąd mógł w skardze powodowej odnaleźć związek przyczynowy między niezdolnością, którą przedstawiamy jako tytuł prawny a konkretnym zachowaniem, które w całościowym obrazie sytuacyjnym przedstawia wiarygodność udowadniania zaistnienia konkretnej przesłanki odnośnie nieważności.
- Należy posiadać wiedzę na temat podstaw prawnych dotyczących przyczyn nieważności małżeństwa.
Problem następuje, kiedy strona próbuje samodzielnie redagować skargę powodową, powołuje się na kilka tytułów prawnych, które jednoczenie się wykluczają. Próba przedstawiania każdego tytułu prawnego, bez zrozumienia szerszej jego interpretacji może prowadzić do wyroku negatywnego, w momencie kiedy strona błędnie zinterpretuje dowody na poparcie tezy o nieważności umowy małżeńskiej.
Zobacz: Nakładanie kar według prawa kanonicznego
Kan. 1504 - Skarga, przez którą zaczyna się spór, winna:
1° wyrażać wobec jakiego sędziego sprawa jest wnoszona, czego się żąda i od kogo;
2° wskazywać, na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej ogólnie fakty i dowody na poparcie roszczeń;
3° być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika, ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku jak również miejsca zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dla odbierania akt;
4° wskazywać stałe lub tymczasowe zamieszkanie strony pozwanej
Podstawa prawna: Kan. 1501 – 1504, 1674, art. 114 Digintas connubii).