Bardzo często spotykam się z zapytaniem, a nawet z próbą „przekonania”, iż skoro przynajmniej jedna ze stron zawierających małżeństwo była „młoda” (przy tym nie chodzi nawet o fakt, iż była małoletnia), to węzeł małżeński na pewno jest nieważny. Tymczasem ów „młody” wiek (pojawia się pytanie: co on oznacza) nie jest równoznaczny z nieważnie zawartym związkiem.
Pierwszym koronnym argumentem jest przytoczenie stronie (stronom) przeszkody wieku. Wg niej, gdy związek zawarty zostaje przez mężczyznę, który nie ukończył szesnastego roku życia (!), albo kobietę, która nie ukończyła czternastego roku życia (!) wówczas jest on nieważny (kan. 1083 §1 KPK). Innymi słowy oznacza to, iż po ukończeniu przez mężczyznę jak i kobietę przepisanego wieku małżeństwo jak najbardziej może być ważne. Dodajmy, iż w polskich realiach co prawda rzadko zdarza się zawiązanie węzła przez osoby tak młode; to jednak może to być już zasadniczym argumentem, po pierwsze, co oznacza wg kościelnego prawa małżeńskiego młody wiek, a po drugie, iż argument o „młodym” wieku wypowiedzianym przez stronę (strony) celem rozpoczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie zawsze jest do podtrzymania.
Dla pełnego obrazu tejże przeszkody warto tylko dodać, iż poszczególne Konferencje Biskupów mają prawo do podwyższenia tego wieku (kan. 1083 §2 KPK), biorąc pod uwagę warunki dojrzewania w poszczególnych krajach; ale wówczas to podwyższenie dotyczy nie sfery prawnej a tylko moralnej, czyli: w przypadku zawarcia związku przed określonym wiekiem przez Konferencję, ale po ukończeniu wieku ustalonego w KPK – zawarte małżeństwo jest ważne, ale niegodziwe. Z tym związana jest jeszcze jedna kwestia, a mianowicie wyrażenie zgody przez rodziców strony małoletniej w przypadku woli zawarcia przez nią małżeństwa (kan. 1071 §1 pkt. 6 KPK).
Polecamy serwis: Rozwód kościelny
Pojawia się zatem podstawowe pytanie: czy rzeczywiście wiek nie ma żadnego wpływu na ważność zawartego małżeństwa? Oczywiście, taki wpływ może mieć, choć niekoniecznie; gdy ma, to wchodzimy wówczas w materię wad zgody małżeńskiej, czyli w takie tytuły jak: poważny brak rozeznania oceniającego, co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich (kan. 1095, nr 2 KPK) jak i niezdolności natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095, nr 3 KPK). Oba tytuły wiążą się z niedojrzałością, rozpatrywaną na płaszczyźnie psychicznej, przy czym w pierwszym przypadku owa niedojrzałość bardziej związana jest z wiekiem, przy drugim tytule wynika z osobowości, a zatem może zostać zdiagnozowana nawet po stronie osoby, która już dawno powinna osiągnąć psychiczną dojrzałość, innymi słowy, mówąc kolokwialnie, która dawno już ma już „swoje lata”. Oczywiście przy jej zdiagnozowaniu pomocą służą biegli, dlatego temat ten poruszam tylko w jego aspekcie prawnym.
Jaka jest relacja pomiędzy przeszkodą wieku a wymienionymi wadami konsensu małżeńskiego? Strona (strony) wstępujące w związek mogą być dojrzałe w sensie fizycznym – to reguluje przeszkoda wieku, mogą być przez to zdolne do realizacji ukierunkowania przymierza małżeńskiego na nowe życie, ale jednocześnie mogą być niezdolne w sensie psychicznym, co już związane jest z wymienionymi wadami zgody.
Na zakończenie, chociaż w pewnym sensie odbiega to od tematu, ale pokazuje kwestię wieku, jest zwrócenie uwagi na inną wadę woli, tj. na wadę w postaci błędu. W jednym z kanonów czytamy, iż po osiągnięciu dojrzałości (dwunastego roku życia przez kobiety oraz czternastego roku życia przez mężczyznę, m.in. na ten temat: T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, T. III, Prawo małżeńskie, Olsztyn 1996, s. 156) domniemywa się posiadanie przez nich wiedzy odnośnie istoty małżeństwa, której z kolei brak, nawet w jakiejś części, powoduje jego nieważność (kan. 1096 §2 KPK). Prawodawca jasno precyzuje, iż chodzi o posiadania wiedzy, iż małżeństwo to trwała wspólnota dwojga osób różnej płci, ukierunkowana na nowe życie przez jakieś seksualne współdziałanie (kan. 1096 §1 KPK). Chociaż treść tego kanonu z punktu prawnego jest interesująca i bogata w swojej treści, niż mogą wskazywać na to same słowa, to warto tylko zauważyć, bez zagłębiania się w szczegóły i niuanse, iż nie zawsze sformułowanie przez stronę (strony) argumentu, iż przykładowo drugi współmałżonek nie wiedział czym jest małżeństwo - oznacza jego nieważność. Znowu, w polskich warunkach to minimum z kanonu, a nadto wiek, po którym domniemywa się posiadanie tejże wiedzy sporadycznie związane będzie z prowadzeniem procesu z tytułu błędu co do małżeństwa.
Polecamy serwis: Małżeństwo
I kolejny raz można zapytać o związek pomiędzy błędem – przeszkodą – a brakiem poważnego rozeznania oceniającego czy niezdolnością natury psychicznej. Jak już wiemy wg przeszkody wieku szesnastoletni mężczyzna jak i czternastoletnia kobieta mogą zawrzeć związek; z kolei wg przytoczonego domniemania powinni oni już też posiadać wymaganą wiedzę odnośnie do małżeństwa, chociaż domniemanie to można obalić; tak przy poważnym braku rozeznania oceniającego czy niezdolności natury psychicznej mało prawdopodobne jest nie posiadanie tejże wiedzy (chociaż możliwe zwłaszcza przy braku rozeznania), tam w rachubę wchodzą inne elementy; bardziej ten brak wiedzy można rozpatrywać z tytułu braku wystarczającego używania rozumu (kan. 1095 nr 1 KPK).
Podsumowując, jak widać z dotychczasowych rozważań argument w postaci „młodego” wieku (często za „młody” wiek wg stron procesowych uchodzi nawet ten po dwudziestym roku życia) niekoniecznie związany musi być z nieważnością zawartego małżeństwa. Jest przecież wiele związków zawartych dosyć wcześnie, zaraz po ukończeniu wieku przepisanego prawem (szesnasty i czternasty rok życia), a jednak nie tylko szczęśliwych, ale i ważnych. Też daje się zauważyć, iż Prawodawca nie stawia extra wymagań odnośnie zawarcia związku, gdy chodzi o wymaganą wiedzę, które to wymagania mogłyby uniemożliwić w ogóle wstąpienie w niego. To wskazuje powtórnie na nasz wniosek.
Zobacz także: Rozwód kościelny: Przeszkody małżeńskie