Najczęściej spotykanymi dwoma możliwościami jest złożenie prośby w tym Sądzie Kościelnym, na terenie kompetencji którego został zawarty związek (kan. 1673 nr 1KPK) (w tym celu zadaję przyszłej stronie procesowej podstawowe pytanie: na terenie jakiej diecezji, bądź archidiecezji został zawarty związek, aby przyporządkować temu kompetentny Oficjalat); bądź na terenie właściwości którego zamieszkuje na sposób stały lub tymczasowy przyszła strona pozwana (kan. 1673 nr 2 KPK). Dodajmy, iż nie chodzi o fakt zameldowania, ale zamieszkania. Gdy osoba taka takowego nie posiada, wówczas kompetentnym Trybunałem jest Trybunał jej aktualnego pobytu (kan. 1409 §1 KPK).
Nie będzie większym problemem, gdy w rachubę wchodzi tylko jeden Sąd, ale już może pojawić się kolejne pytanie o miejsce złożenia skargi powodowej, gdy istnieje możliwość jakiegoś wyboru.
Strona po dokładnym przeanalizowaniu sytuacji winna samodzielnie podjąć tę decyzję. Może być szereg czynników mniej czy więcej istotnych, a mających wpływ na konkretny wniosek i decyzję odnośnie wyboru, zależne jest to od samej strony.
Polecamy serwis: Rozwód kościelny
I tak, dla jednych istotną rolę może odgrywać czas trwania danego procesu (na ten temat w jednym z moich artykułów: Czas trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa), stąd konieczność zapytania o niego już w danym konkretnym Sądzie. Dla innych rolę odgrywają koszty procesowe, także one są zróżnicowane, nie odbiegają jednak aż tak bardzo od siebie, również i na temat tego należy zapytywać w danym Kościelnym Trybunale. Ja polecam zabranie jeszcze jednego czynnika pod uwagę, a mianowicie - aktywny udział w procesie przez stronę powodową. Oczywiście istnieje możliwość przesłuchania jej np. w innym Oficjalacie, np. na terenie kompetencji którego ona zamieszkuje, ale będzie to związane z dodatkowym wydłużeniem procesu. Warto zatem zabrać pod uwagę fakt, czy strona chce mieć łatwiejszy dostęp do swojej sprawy (przykładowo: bezpośrednie przedkładanie dowodów), czy jest to jej raczej obojętne.
Przecież udział jej nie ograniczy się tylko do złożenia skargi i przesłuchania, ale pojawia się pytanie, co w sytuacji, gdy Sąd zadecyduje o ponownym przesłuchaniu; dalej, co w sytuacji, gdy strona będzie chciała samodzielnie uzyskać wgląd w swoje akta podczas ich publikacji; wreszcie, co w sytuacji, gdy nie raz, ale przykładowo dwa razy dojdzie do owego odczytu akt.
Zobacz również: Proces kościelny o stwierdzenie nieważności małżeństwa
Oczywiście istnieją możliwości rozwiązania jakiejś trudności, ale będzie to związane chociażby z wydłużeniem procesu. Nie wspominam szerzej o zabraniu pod uwagę także miejsca Sądu II Instancji.
Aby mieć całą przynajmniej w zarysie wiedzę na temat miejsca prowadzenia kościelnego procesu, warto dodać też o kolejnych możliwościach, związanych jednak z pewnymi warunkami.
Obok powyżej wyliczonych możliwości istnieją też inne, jak: przeprowadzenie procesu przez ten Sąd, na terenie właściwości którego ma stałe miejsce zamieszkania przyszła strona powodowa, po wyrażeniu zgody wikariusza sądowego stałego zamieszkania przyszłej strony pozwanej, zaś obie strony zamieszkują obszar tej samej Konferencji Episkopatu (kan. 1673 nr 3 KPK); oraz: prowadzenie procesu przez ten Sąd, na terenie kompetencji którego jest większość dowodów pod warunkiem uzyskania zgody oficjała stałego miejsca zamieszkania przyszłej strony pozwanej (kan. 1673 nr 4 KPK). Pomijam prowadzenie procesu przez Rotę Rzymską dla zwierzchnich władz (kan. 1673 KPK).
W przypadku rozpoczęcia procesu, a następnie np. powstania kolejnej możliwości wyboru Sądu, sprawy nie można już przenosić (T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, T. IV, Doczesne dobra Kościoła. Sankcje w Kościele. Procesy, Olsztyn 1990, s. 317).
Istnienie kilku kompetentnych Trybunałów o tyle też może być dogodne, gdyż strona (strony) np. po otrzymaniu wyroku negatywnego chcą rozpoczynać proces z nowego tytułu (a zatem nie z tego samego) w innym właściwym Sądzie – mają do tego prawo.
Zobacz również: Czas trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego